Cafodd yr abaty ei sefydlu gan yr Arglwydd Rhys rywbryd yn ail hanner yry [[1180au]]. Dewiswyd lleoliad anghysbell a thawel yn y bryniau uwchben [[Dyffryn Tywi]], priodol i urdd fynachaidd a rannai ag [[Urdd y Sistersiaid]] y'r delfryd o fywyd syml a gosyngedig gydag [[Urdd y Sistersiaid]]. Dyma'r unig dŷ Premonstratensaidd yng Nghymru. Nid yw'n eglur pam y dewisodd Rhys roi tir iddynt, ond roedd yn adnabod rhai o arweinwytarweinwyr yr urdd yn [[Lloegr]] ac mae'n bosibl eu bod wedu dylanwadu arno.
Roedd Abaty Talyllychau yn driw i achos y Cymry yn ystod [[Oes y Tywysogion|rhyfeloedd annibyniaeth]] y [[13eg ganrif|drydedd ganif ar ddeg]]. YnYm [[1278]] cafodd ei feddianufeddiannu gan Goron Lloegr. Ceisiodd y brenin [[Edward I o Loegr]] roi mynachod Seisnig yn lle'r mynachod Cymreig. Rhoddwyd yr abaty yng ngofal [[Abaty Welbeck]] ar ôl i'r mynachod gael eu cyhuddo o ymddwyn yn anweddus.
Ychydig sy'n hysbys am hanes diweddarach yr abaty. YnYm [[1291]] roedddim yn werthond £62 ynoedd unigei werth ac roedd mewn cyflwr bregus. Erbyn iddo gael ei [[Diddymu'r mynachlogydd|ddiddymu]] ynym [[1535]] roedd yn werth £153 ac roedd wyth canon yn byw yno.
==Yr adeilad==
[[Delwedd:Tal-y-Llychau cynllun 00dg.JPG|300px|bawd|Cynllun o'r abaty]]
Lleolir yr adfeilion ger llynnaullynnoedd bach rhwng y bryniau. Dim ond yr eglwys a rhan o'r closdyclwysty sy'n sefyll heddiw. Roedd yn adeilad uchelgeisiol a fuasai'n drawiadol iawn ar ei safle gwledig, gyda'r eglwys fawr a'i thri chapel ynghyd â thŵr a phresbyter. Hyd yr eglwys oedd 46m. Roedd na llyn gerllaw ar gyfer cadw pysgod. Byddai'r rhan fwyaf o'r tir o gwmpasamgylch yr adeilad yn nwylo'r abaty ar gyfer cadw defaid.
==Mynediad a chadwraeth==
Llinell 18:
==Llyfryddiaeth==
* {{eicon en}} Rod Cooper, ''Abbeys and Priories of Wales'' (Abertawe, 1992)
* {{eicon en}} J. Beverley Smith a B.H. St J. O'Neill, ''Talley Abbey'' (HMSO, Llundain, 1967)
