|
:''Erthygl am briodElen o Erging, priod [[Macsen Wledig]] yw hon; ceir erthygl arall ar yr Ymerodres [[Helena o Gaergystennin]] (250-330) mam yr Ymerawdwr Cystennin.''
[[Santesau Celtaidd 388-680|Santes]] oedd '''Elen o Erging''', neu '''Elen Luyddog''' (Elen y Lluoedd) ac weithiau "Elen o Segontiwm" (Caernarfon) a oedd yn byw yn niwedd y [[4g]].
=== Blynnyddoedd Cynnar ===
Roedd Elen yn ferch i [[Eudaf He|Eudaf]] ([[Lladin]]: Octavius) pennaeth ar diroedd [[Erging]] (gorllewin [[Sir Henffordd]])<ref>Brereton, T.D, 2000, ''The Book of Welsh Saints'', Gyndwr Publishing</ref> Pan oedd hi'n ifanc dechreuodd y Pictiaid a'r Gwyddelod ymosod ar ogledd-orllewin Cymru ac aeth Eudaf, gyda'i feibion a'i ferch i gynorthwyo'r lluoedd Rhufeinig oedd yn amddiffyn Segontiwm. Yno cyfarfu Elen â [[Macsen Wledig]], un o'r arweinyddion Rhufeinig ym Mhrydain. <ref name=":0">Davies, J. Hanes Cymru, 1990, Penguin</ref>. Priododd Elen a Macsen; roedd y ddau'n Gristnogion.
=== Chwedl yn y Mabinogion ===
=== Macsen ===
Daeth Macsen yn llywodraethwr Rhufeinig ym Mhrydain a pan etholwyd Macsen yn Ymerawdwr gan ei filwyr gadewodd ef ac Elen Ynys Prydain yn y flwyddyn 383. Ar eu taith tua Rhufain cwrddasant â [[Martin o Tours]] ac yn ymdiddori yn y syniadau newydd o Gristnogaeth a daeth o'r Aifft.. Mae Macsen wedi rhoi gwarchae o gwmpas dinas Rhufain gyda brodyr Elen a chriw o ryfelwyr [[Arfon]].. Collodd Macsen frwydr yn yr Eidal a dienyddiwyd ef yn388yn 388.<ref name=":0" /> Ar ôl cyfnod o grwydro , cyraeddodd y milwyr oedd wedi teithio gyda Macsen, i [[Llydaw|Lydaw]] Dychwelodd hanner y llu i Gymru gydag Adeon ac arhosodd y lleill yn [[Llydaw]] dan Cynan. Trowyd y hanes hwn yn chwedl dros gyfnod. Cyfeirir at y traddodiad mewn un o'r [[Trioedd Ynys Prydain|Trioedd]] fel un o'r "Tri Chyfor a aeth o'r ynys hon, ac ni ddaeth drachefn yr un onadunt".<ref>Rachel Bromwich, ''Trioedd Ynys Prydein'' (Caerdydd, 1964; arg. newydd 1991), Triawd 35.</ref>[[Delwedd:Heracleum mantegazzianum (Meise) JPG1b.jpg|bawd|[[Ffenigl Elen Luyddog]] (''Heracleum mantegazzianum'') a enwyd ar ôl Elen.]]
=== Y Weddw yn Dychweled ===
=== Dylanwad Elen ===
Cysylltir Elen yn bennaf gyda de-ddwyrain Cymru a bu ei dylanwad hi'n fawr iawn yno, ond teithiodd lawer a gelwir sawl darn o'r hen ffyrdd Rhufeinig yn 'Sarn Elen'. Mae bron deugain eglwys wedi cysegru i aelodau ei theulu yn cynnwys [[Llanbeblig]] ger Caernafon, [[Llangystennin]] ger Colwyn, a dwy eglwys, Llanelen, ym Mhenfro, ond mae'r mwyafrif yn ne-dwyrain Cymru. Un o'r pwysicaf oedd Llangastyn ger [[Llangors]] a [[Talgarth]] ble bu Gastyn, mab Elen, yn athro i nifer o blant Brychan Brycheiniog.<ref name=":1" /> Merch Elen, Sefira, oedd wraig cyntaf Gwrtheyrn, ac yn fam i [[Gwrthyfer]], a wrthwynebodd penderfyniad ei dad i fod yn gyfeillgar gyda'r newydd-ddyfodiad [[Eingl-Sacson]]iaidSacsoniaid ar ôl iddo briodi Rowena.
{{multiple image
|
