Cymraeg ysgrifenedig: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Aethpwyd ati i '''ysgrifennu Cymraeg''' yn gynnar o’i chymharu ag ieithoedd eraill canolbarth a gogledd Ewrop (heblaw am Ladin), efallai cyn gynhared ag OC 600, er nad oes ysgrifau wedi goroesi o’r adeg honno. Ar garreg yn Eglwys Sant Cadfan, [[Tywyn]] y ceir y geiriau [[Cymraeg]] cynharaf i oroesi, carreg a naddwyd tua’r flwyddyn OC 700. <ref name=DatblygiadyrIaithGymraeg > Henry Lewis, ''Datblygiad yr Iaith Gymraeg'' (Prifysgol Cymru, 1931) </ref>

Dechreuwyd ar safoni’r iaith ysgrifenedig gan y beirdd.<ref name= OrgraffyrIaithGymraeg > ''Orgraff yr Iaith Gymraeg'', 1928, Pwyllgor Llên Bwrdd Gwybodau Celtaidd Prifysgol Cymru </ref> Dechreuwyd ar safoni’r iaith ysgrifenedig gan y beirdd. Roedd y rhain yn teithio o [[llys|lys]] i lys trwy ardaloedd â thafodieithoedd amrywiol ynddynt ac yn cwrdd â’i gilydd mewn [[eisteddfod|eisteddfodau]]. Ceisient ddefnyddio geiriau cyffredin i’r holl dafodieithoedd fel bod eu gwaith yn ddealladwy gan bawb. Erbyn adeg beirdd yr Oesoedd Canol gellir dweud bod gan y Gymraeg iaith lenyddol safonol o ran geirfa.

Yn ystod yr unfed ganrif ar bymtheg ceisiodd gramadegwyr ddyfeisio cyfundrefn lythrennau boddhaol.<ref name=BeibliGymru > ''Beibl i Gymru'', Prys Morgan (Pwyllgor Dathlu Pedwarcanmlwyddiant Cyfieithu'r Beibl/Gwasg Cambria, 1988) </ref> Yn ystod yr unfed ganrif ar bymtheg ceisiodd gramadegwyr ddyfeisio cyfundrefn lythrennau boddhaol. Roedd [[William Salesbury]] wedi mynnu dyfeisio orgraff ei hunan a oedd i fod i ddangos tarddiad gair a'i gysylltiad â'r Lladin yn hytrach na dangos ynganiad y gair. Roedd wedi defnyddio'r orgraff hon yn ei gyfieithiad o'r Testament Newydd a gyhoeddwyd yn [[1567]]. Ond ni phrofodd y cyfieithiad yn un poblogaidd yn bennaf gan fod yr orgraff yn ei gwneud yn anodd darllen y Beibl yn gyhoeddus.

Mae rhai pobl weithiau yn ysgrifennu'r [[Cymraeg llafar|Gymraeg llafar]] neu dafodiaith ar bapur, e.e. i gyfleu sgwrs mewn [[nofel]] a [[drama]] neu mewn llythyr personol. O wneud hyn fe newidir y llafariaid a rhai cytseiniaid yn ôl y dafodiaith. Fe gaiff llythrennau eu newid neu eu hepgor, defnyddir ffurfiau hir y ferf a chystrawen lafar ac ymadroddion a geirfa dafodieithol. Gellir ysgrifennu yn fwy neu'n llai tafodieithol ond o ddechrau ysgrifennu'r iaith lafar ni ellir hepgor gwneud dewisiadau tafodieithol gan fod y llafariaid a ddewisir yn rhwym o fod yn wahanol mewn gwahanol ardaloedd. Rhaid dewis e.e. rhwng '''nawr/rŵan''' ac '''o'n/we’n/oeddan/oe'n'''. I'r rhai nad ydynt yn gyfarwydd â'r dafodiaith honno fe all deall ysgrif ar ffurf lafar neu dafodieithol fod yn anodd. Mae hyn yn cyfyngu ar ba mor ddefnyddiol yw ysgrifennu'r iaith lafar fel ei hyngenir. Enghraifft adnabyddus o [[barddoniaeth|farddoniaeth]] dafodieithol yw'r gerdd 'Pwllderi' gan [[Dewi Emrys]] a gyfansoddwyd yn nhafodiaith [[Sir Benfro]].<ref>Ymddengys y gerdd ''Pwllderi'' gan Dewi Emrys ym Mlodeugerdd Rhydychen o Farddoniaeth Gymraeg (''The Oxford Book of Welsh Verse''), gol. [[Thomas Parry]] (Oxford University Press, 1962)</ref> a gyfansoddwyd yn nhafodiaith [[Sir Benfro]]. Ysgrifennwyd y nofel ''[[Un Nos Ola Leuad]]'' gan [[Caradog Prichard]] yn nhafodiaith [[Bethesda]].

Cafwyd ymgais yn y 1960au i ddyfeisio ffurf ar Gymraeg lafar safonol y gellid ei harfer yn yr ysgolion a thu hwnt ar gyfer dysgwyr a Chymry Cymraeg fel ei gilydd. Ceisiwyd hefyd cael hyd i ffordd safonol o ysgrifennu'r iaith lafar newydd hon. Ysgogwyd yr ymgais hwn gan ddarlith radio Ifor Williams yn 1960 .<ref>''Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru'', gol. Meic Stephens (Yr Academi Gymreig, 1986)</ref>. Pontio'r gagendor rhwng Cymraeg llenyddol a llafar ar gyfer myfyrwyr y Gymraeg oedd byrdwn y ddarlith. Wedi gwaith ymchwil gan addysgwyr cyhoeddwyd argymhellion yn y llyfryn ''Cymraeg Byw'' (1964). Bu croeso brwd i Gymraeg byw gan lawer o athrawon ail iaith, ond mynnai eraill y dylid addysgu'r iaith lenyddol yn unig ac eraill eto bod gwell ysgrifennu ffurfiau mwy tafodieithol fyth na'r hyn a argymhellwyd. Ni fabwysiadwyd Cymraeg Byw yn gyffredinol. Ond y mae ei ôl i'w weld yn yr ysgrifennu mwy llafar a thafodieithol a arferir erbyn hyn ar gyfer deialog mewn dramâu a ffuglen.