|
Gelwir '''Friedrich Ludwig Jahn''', (ganwyd [[11 Awst]] [[1778]], Lanz, [[Brandenburg]], [[Prwsia]] - bu farw [[15 Hydref]] [[1852]], Freyburg an der Unstrut, Sacsoni Prwsia), yn ''Turnvater'' (“Tad [[Gymnasteg]]”) yr Almaen a sefydlodd y mudiad ''turnverein'' (clwb gymnasteg) yn [[yr Almaen]]. Roedd yn wladgarwr selog a gredai mai addysg gorfforol oedd conglfaen iechyd a chryfder cenedlaethol ac yn bwysig wrth gryfhau cymeriad a hunaniaeth genedlaethol.
[[File:DHypolito-Vault.jpg|thumb|Diego Hypólito yn llofneidio ar y llamfa newydd ers 2001, Gemau Pan America 2007]]
[[File:FloorExercise-YOGArtisticGymnastics-BishanSportsHall-Singapore-20100816-01i.jpg|thumb|Campau'r llawr Néstor Abad, 2010.]]
[[File:Cucherat bars.JPG|bawd|Barrau cyflin]]
[[File:Bundesarchiv Bild 183-N0621-0038, DDR-Meisterschaften im Turnen, Klaus Köste.jpg|thumb|Klaus Köste ar y Cylchoedd]]
[[File:Kunstturner-Reinhard-Blum.jpg|thumb|Reinhard Blum ar y bar llorweddol neu bar uchel]]
[[File:Bundesarchiv Bild 183-K1102-0019, Karin Janz, Wahl.jpg|thumb|Karin Janz ar y barrau anghyflin]]
[[File:Nastia Liukin Nationals.JPG|thumb|Nastia Liukin ar y trawst]]
Mae '''gymnasteg artistig''' yn gangen o [[gymnasteg]] sy'n cynnwys sawl camp gystadleuol ar lefel [[Gemau Olympaidd]], [[Gemau'r Gymanwlad]] a lleol. Mae'n rhan o un o'r pum disgyblaeth sydd yn y [[campfa|gampfa]]. Mae'n cynnwys cyflawni gwahanol ymarferion mewn sawl dyfais. Mae'r rhain yn amrywio yn ôl rhyw y gymnast, ac felly mae ganddo ddau fodd, yr un fenywaidd a'r un gwrywaidd. Mae gymnasteg artistig benywaidd yn cynnwys 4 camp: [[Trawst (gymnasteg)|y Trawst]], ymarfer llawr, [[Llofnaid|y llofnaid]] a'r [[Barrau anghyflin|barrau anghyflin]]. Ar y llaw arall, mae gan y gwrywaidd ddau arall: ymarfer llawr, [[Llofnaid|y llofnaid]], [[Ceffyl pwmel|ceffyl pwmel]], [[Y Cylchoedd (gymnasteg)|y cylchoedd]], [[Bar llorweddol|bar llorweddol]] a'r [[Barrau cyflin|barrau cyflin]].
==Cefndir===
Nid yw'r gamp hon yn hawdd, gan ei bod yn cynnwys amrywiaeth eang o elfennau sydd, er mwyn cael eu cyflawni, yn gofyn am dechneg wych ym mhob un o'r dyfeisiau. Mae risg, ecwilibriwm a harddwch esthetig symudiadau yn rhyngberthyn yn gyson. Mae'r ymarferion yn dechnegol iawn, yn anodd eu cynnal ac yn mynnu perffeithrwydd gwych gan y gymnast. Er mwyn eu cyflawni, mae'n ofynnol bod ganddo allu gwych i ganolbwyntio, cryfder, disgyblaeth, ystwythder ac, yn anad dim, cydgysylltu gwych.
Astudiodd Jahn ddiwinyddiaeth, hanes a ieitheg (1796-1802) ym mhrifysgolion Halle, [[Frankfurt an der Oder]], Göttingen, a Greifswald. Treuliodd y blynyddoedd nesaf yn tiwtora, teithio, a mynychu dosbarthiadau yn [[Jena]] a [[Göttingen]]. Yn 1809 ymgartrefodd yn [[Berlin]], lle daliodd sawl swydd ddysgu mewn ysgolion uwchradd. Yno dechreuodd raglen o ymarfer corff awyr agored i fyfyrwyr. Dyfeisiodd sawl cyfarbar a dull [[gymnasteg]] sydd dal i'w defnyddio heddiw ar gyfer ymarfer cordd a chystadlu:
* [[barrau cyfochrog]]
==Modaliaethau==
* [[ Y Cylchoedd (gymnasteg)| Yy Cylchoedd ]] ▼Mae gan y cystadlaethau gymnasteg swyddogol (a elwir hefyd yn gymnasteg chwaraeon) dri dull mewn categorïau dynion a menywod:
* [[ TrawstTraws ( gymnastegGymnasteg)| Yy Trawst]] ▼
===Cystadleuaeth unigol gyffredinol===
Yn y gystadleuaeth unigol, mae 24 gymnastiwr gorau'r gystadleuaeth gymhwyso yn cymryd rhan. Bydd yn rhaid iddynt wneud eu hymarferion gorau ym mhob un o'r 4 dyfais ac ychwanegu'r nodiadau a gafwyd. Dau gymnastwr yn unig all gymryd rhan ym mhob gwlad.
===Terfyniadau ymarferol unigol===
Yn nosbarthiad y ddyfais, dim ond yr 8 gymnastwr gorau fydd yn cystadlu am bob dyfais yn y gystadleuaeth gymhwyso. Bydd yn rhaid iddynt berfformio ymarfer y ddyfais y cawsant eu dosbarthu ynddo, gan gael dim ond un nodyn.
===Cystadleuaeth tîm===
Yn y gystadleuaeth tîm, mae'r 8 tîm gorau yn y gystadleuaeth gymhwyso yn cymryd rhan. Bydd yn rhaid i 5 gymnastiwr pob tîm berfformio eu hymarferion yn y 4 cyfarpar ac yn olaf ychwanegir yr holl nodiadau hyn, gan sicrhau canlyniad terfynol.
==Campau==
'''Dynion a Merched'''
* [[Llofnaid]]
* [[Campau'r llawr (gymnasteg)|Campau'r llawr]]
'''Dynion yn Unig'''
▲* [[Y Cylchoedd (gymnasteg)|Y Cylchoedd]]
* [[Barrau cyflin]]
* [[Bar llorweddol]]
Sefydlodd ddilyniant cryf ymhlith ieuenctid ac oedolion ac yn 1811 agorodd ei glwb gymnasteg cyntaf.<ref>https://www.britannica.com/biography/Friedrich-Ludwig-Jahn</ref>
==Cenedlaetholdeb==
'''Merched yn Unig'''
Yn 28 oed ymunodd â byddin Prwsia yn dilyn gorchfygiad gwaradwyddus Prwsia ym mrwydrau gefell Jena ac Auerstädt ym 1806. Flwyddyn yn ddiweddarach gorfododd ail Gytundeb Tilsit y Brenin Frederick William III i glymu hanner tiriogaeth Prwsia. Priodolodd Jahn angeu milwrol Prwsia i’w arwahanrwydd oddi wrth ei chymdogion yn yr Almaen ac i’r diffyg ymwybyddiaeth genedlaethol ymhlith taleithiau’r Almaen o’i gymharu â’r ysfa genedlaetholgar a oedd yn bywiogi’r Ffrancwyr. Felly daeth i eirioli uno'r Almaen.<ref>https://www.counter-currents.com/2017/11/friedrich-ludwig-jahn-and-german-nationalism/#_ftn2</ref>
* [[Barrau anghyflin]]
▲* [[Trawst (gymnasteg)|Y Trawst]]
Yn 1813 ymunodd Jahn â chorff gwirfoddol Lützow (y "Schwarze Jäger") a gorchymyn ei drydydd bataliwn tan ar ôl cwymp [[Napoleon]] ym 1815, gan ddychwelyd wedyn i Berlin ac ailafael yn ei waith fel athro gwladol yn ei glwb gymnasteg. Cyhoeddwyd ''Deutsche Turnkunst zur Einrichtung der Turnplätze'' ("A Treatise on Gymnastics", 1828), a ysgrifennwyd gydag Ernst Eiselen, yn 1816. Yn hinsawdd ymatebol wleidyddol 1819, daeth Jahn dan amheuaeth am ei safbwyntiau cenedlaetholgar cegog a'i ddylanwad cryf ar ieuenctid, a'r arestiodd y llywodraeth ef, cau ei glwb gymnasteg, a'i garcharu am bron i flwyddyn. Ar ôl ei ryddhau cafodd ei gyfyngu i ddinas [[Kolberg]] hyd 1825, pan gafodd ei ryddid. Cafodd ei wahardd, fodd bynnag, i fyw mewn dinas gyda phrifysgol neu ysgol uwchradd, ac felly symudodd i Freyburg der Unstrut, lle bu’n byw weddill ei oes. Dyfarnwyd y Groes Haearn i Jahn am ddewrder milwrol ym 1840.
==Hanes gymnasteg artistig==
Diolch i baentiadau, cerameg a thystiolaethau hanesyddol eraill, gwyddom fod gwahanol fathau o gymnasteg eisoes wedi'u hymarfer yn yr Hen Aifft, yn [[Ymerodraeth Rufeinig|Rhufain]] ac yn enwedig yng Ngwlad Groeg. Roedd perffeithrwydd a harddwch y corff yn un o'u delfrydau, ac am y rheswm hwn, roedd gymnasteg yn seiliedig ar gyflawni nodau ysbrydol, moesol ac, yn anad dim, corfforol a oedd yn sail i addysg gyda'r nod o ffurfio person perffaith. Fodd bynnag, dros amser, dioddefodd gymnasteg lawer o ddirmyg, fel caethweision wrth ymarfer yn y bôn. Rhaid dweud bod y bobl hynny a ddefnyddiodd eu corff i gyflawni styntiau wedi'u pardduo.
Ddwy flynedd yn ddiweddarach codwyd gwaharddiad cenedlaethol ar gymnasteg, a oedd wedi bod mewn grym ers 1819. Gwasanaethodd yn y senedd genedlaethol (1848-49).
Yn ystod yr [[Oesoedd Canol]], roedd gymnasteg wedi'i neilltuo'n benodol i hyfforddiant rhyfel. Ond ganrifoedd yn ddiweddarach, yn benodol yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, fe wnaeth gymnasteg atgyfodi yn Ewrop diolch i ddau gymeriad pwysig iawn, yr Almaenwr, [[Friedrich Ludwig Jahn]], a'r Swediad, Pehr Henrik Ling. Dechreuodd y ddau ddatblygu campfa fodern fel rydyn ni'n ei deall heddiw.
Ysgrifennodd Jahn amddiffyniad egnïol o genedlaetholdeb diwylliannol, yn seiliedig ar ei ymchwiliad i iaith a diwylliant yr Almaen, ''Das Deutsches Volkstum'' (“Cenedligrwydd yr Almaen”; 1810).<ref>https://www.britannica.com/biography/Friedrich-Ludwig-Jahn</ref>
Ym 1881 sefydlwyd y [[FIG]] (Ffederasiwn Gymnasteg Rhyngwladol). Dyma gorff y byd sy'n ymroddedig i reoleiddio rheolau campfa artistig ar lefel gystadleuol. Mae hefyd yn gyfrifol am gynnal cystadlaethau a digwyddiadau o bryd i'w gilydd, a'r pwysicaf ohonynt yw Pencampwriaethau'r Byd (Pencampwriaethau'r Byd)
==Jahn a'r iaith Almaeneg==
Y dyddiau hyn, mae gymnasteg artistig yn gamp boblogaidd i fechgyn a merched, er na chaniatawyd i ferched gymryd rhan yng nghategori menywod yng Ngemau Olympaidd Amsterdam tan 1928.
Roedd Jahn yn un o ladmeiryddion cynnar mwyaf dylanwadol drps undod cenedlaethol yr Almaen, ynghyd ag Ernst Moritz Arndt a Johann Gottlieb Fichte. Credwyd mai gwaith Jahn, ''Deutsches Volkstum'' a gwaith Fichte, ''Addresses to the German Nation'' oedd y testunau cenedlaetholgar Almaeneg mwyaf arwyddocaol ar y pryd
Fel Fichte, amddiffynodd Jahn yr iaith Almaeneg yn frwd. Ar y pryd roedd Ffrangeg yn cael ei hystyried yn iaith ffasiynol ymhlith yr uchelwyr a'r dosbarthiadau canol uchelgeisiol, tra bod Almaeneg yn cael ei hystyried yn gyffredin. Condemniodd Jahn hyn a cheisio adfer Almaeneg fel iaith diwylliant a gwleidyddiaeth yn yr Almaen. Credai fod iaith yn rhan annatod o hunaniaeth genedlaethol:
==Cystadlaethau gymnasteg artistig==
[[File:International Federation of Gymnastics.svg.png|120px|thumb|Logo yr [[FIG]]]]
Mae'r [[FIG]] yn trefnu Pencampwriaeth Gymnasteg y Byd. Gellir ystyried y gystadleuaeth hon fel un bwysicaf y flwyddyn. Cystadlu gymnastwyr o bob cwr o'r byd a ddosbarthwyd yn flaenorol mewn cystadlaethau cenedlaethol llym iawn. Yn y modd hwn dim ond y gorau o'r rhai gorau sy'n cael cymryd rhan.
''"Mae pawb yn urddas ei hun trwy ei famiaith, lle mae dogfennau ei hanes diwylliannol yn cael eu cofnodi. … Mae pobl sy'n anghofio ei hiaith ei hun yn ildio'i hawl i leisio barn ymysg dynoliaeth ac yn cael rôl dawel ar lwyfan y byd."''
Ond y gystadleuaeth bwysicaf sy'n bodoli mewn gymnasteg artistig yw'r Gemau Olympaidd. Mae'r rhain yn cael eu hystyried fel y brif gystadleuaeth chwaraeon yn y byd, ac mae mwy na dau gant o daleithiau yn cymryd rhan mewn mwy na 26 o chwaraeon. Maen nhw'n cael eu dathlu bob 4 blynedd, a gelwir y cyfnod aros yn Olympiad.
Roedd Jahn yn ffan yn ei burdeb ieithyddol a gwrthododd bob gair benthyciad tramor. Dyfeisiodd ef a'i ddilynwyr dermau Almaeneg ar gyfer ymarferion corfforol ac offer fel dewisiadau amgen i'r derminoleg Ffrengig safonol a ddefnyddid ar y pryd i ddisgrifio difyrrwch chwaraeon yr uchelwyr. Felly daeth “rapier” yn “Fechtel,” daeth “croisé” (term ffensio) yn “Scheere,” daeth “balancer” yn “schweben,” ac ati. Fe wnaethant hefyd gyflwyno geiriau Almaeneg a ddefnyddir yn gyffredin gan helwyr, morwyr, seiri a masnachwyr eraill i'r terminoleg gymnasteg.<ref>https://www.counter-currents.com/2017/11/friedrich-ludwig-jahn-and-german-nationalism/#_ftn25</ref>
Yn 775CC, credir bod dathliad y [[Gemau Olympaidd]] hynafiaeth yn nhref Gwlad Groeg Olympaidd wedi cychwyn yn noddfa Zeus. Fe'u dathlwyd bob 4 blynedd yn ystod misoedd Mehefin - Awst. Ceisiodd y gystadleuaeth wych hon annog cyfeillgarwch y trefi a'r dinasoedd a chyfrannu at ddatblygiad harmonig y corff a'r enaid. Ond yn anad dim, roedd ganddo wych
==Gweler hefydGwaddol==
Enwir mwy o strydoedd yn yr Almaen ar ôl Jahn nag hyd yn oed y llenor, [[Friedrich Schiller]].<ref>https://www.counter-currents.com/2017/11/friedrich-ludwig-jahn-and-german-nationalism/</ref>
* [[Trampolîn]]
* [[Tumbling (gymnasteg)|Tumbling]]
==Dolenni==
| 