Santes Cain

santes Geltaidd
(Ailgyfeiriad o Cain (santes))

Santes o'r 5g oedd Cain, neu Ceindrych a alwyd Cain Wyry gan fynaich yr Oesoedd Canol. Roedd hi'n un o 24 o ferched Brychan Brycheiniog.[1]

Santes Cain
Ganwyd425 Edit this on Wikidata
Teyrnas Brycheiniog Edit this on Wikidata
Man preswylMorgannwg Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaetharweinydd crefyddol Edit this on Wikidata
Blodeuodd450 Edit this on Wikidata
Dydd gŵyl8 Hydref Edit this on Wikidata
TadBrychan Edit this on Wikidata

Ymhlith ei chwiorydd roedd Ceinwen a Cynheiddon enwau sydd hefyd yn cael ei talfyrru i Cain neu Geinor neu Ciwa (a'r Saesneg Keyne) Bu hefyd santes a elwid Canna ac mae'r pedair yn cael eu cymysgu yn aml.

Cain, Cadeirlan Aberhonddu

Cain a'r Nadroedd

golygu

Bu cynifer o ddynion yn dymuno priodi Cain fel iddi geisio dianc rhagddynt at lan yr Hafren. Gofynnodd am ganiatâd pennaeth yr ardal i ymgartrefu mewn coedwig. Rhoddodd ei ganiatâd ond esboniodd nad oedd yn bosibl i unrhyw un drigo yn yr ardal oherwydd y pla o nadroedd oedd yno. Gweddïodd Cain, gan ofyn am i'r nadroedd gael eu gwaredu o'r ardal. Ni chafodd unrhyw un eu trafferthu fyth eto, ond mae llawer o ffosilau tebyg i nadroedd yn yr ardal. Tyfodd traddodiad bod ganddi'r gallu i droi'r diafol (ar ffurf neidr) yn gylch o gerrig.[2] Mae ffenestr liw yng Nghapel Cain yng Nghadeirlan Aberhonddu sy'n ei dangos yn sefyll ar ffosilau nadroedd.

Ffynnon yng Nghernyw

golygu

Aeth Cain (neu un o'i chwiorydd) i Gernyw ac adeiladodd gell yn ymyl ffynnon tua haner milltir o bentref Sant Keyne. Yn ôl cred leol, y person cyntaf o gwpl sydd newydd briodi i yfed o'r ffynnon fydd yn rheoli'r aelwyd am oes.[3] Adroddir hanes am un pâr priod lle rhedodd y gŵr at y ffynnon yn syth ar ôl y gwasanaeth tra'r yfodd y wraig botel o ddŵr y ffynnon yr oedd wedi cuddio yn ei gwisg priodas.

Dychwelyd i Gymru

golygu

Dywedir bod ei nai Cadog wedi ei hannog i ddychwelyd i Gymru o Gernyw. Symudodd yn ôl i Langenni ac arhosodd yno i weddïo. Yn y fan ble bu hi'n penlinio, tarddodd ffynnon, a sefydlodd lan yn agos at y man. Rhybuddiwyd Cadog gan Cain y buasai ei llan yn syrthio i feddiant pobl ddrygionus ond buasai eraill yn eu disodli. Buasai rhain yn dod o hyd i'w bedd trwy nerth ei gweddïau hi ac a buasai y fan yn gysegredig ar gyfer addoliad am byth.[3] Dinistriwyd capel Llangenni yn 1790 ond mae'r ffynnon yno o hyd.

Ei gŵyl mabsant yw 7 Hydref.[4]

Eglwysi

golygu

Mae nifer o lefydd ac eglwysi ar draws de Cymru sy'n cael eu cysylltu, naill gyda Cain neu un o'i chwiorydd

Maent yn cynnwys Llangenni, ger Crughywel a Llangeinon, Gwent ac efallai Treganna a Pontcanna yng Nghaerdydd (er mae rhai yn cysylltu rhain efo Canna)

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. Jones, T.T. 2000, The daughters of Brychan, Brycheiniog XVII
  2. Farmer, D.H. 1987, Oxford Dictionary of Saints, Oxford University Press
  3. 3.0 3.1 Spencer, R, 1991, Saints of Wales and the West Country, Llanerch
  4. celticsaints.org; adalwyd 26 Chwefror 2016