Carol haf

Ceir tua hanner dwsin o garolau haf neu garolau i'r gwanwyn a’r haf yn y Gymraeg ond yn anaml iawn y'u clywir. Pur anaml fyddai'r alawon yn hollol wreiddiol; mabwysiadwyd ac addaswyd caneuon poblogaidd y dydd neu alawon gwerin addas.

Canu haf yng Nŵyl Werin Tegeingl; 19/8/2012

Enghreifftiau

Prin ydy'r enghreifftiau sydd wedi goroesi; efallai mai'r enwocaf ohonyn nhw ydy "Mae'r Ddaear yn Glasu" gan John Howel (1774-1830) a'r alaw wedi ei nodi gan John Owen o Ddwyran Sir Fôn o ganu Robert (Robyn) Hughes y Crydd o Rhengc Fawr, Dwyran, Sir Fôn:

Mae'r ddaear yn glasu a'r coed sydd yn tyfu

A gwyrddion yw'r gerddi mae'r llwyni mor llon

A heirdd yw'r egine a'r dail ar y dole

A blode'r perllanne pur llawnion.

Os bu yn ddiweddar wedd ddu ar y ddaear

Cydganodd yr adar yn gerddgar i gyd

Gweld coedydd yn deilio a wnâi iddynt byncio

Cydseinio drwy'n hoywfro draw'n hyfryd.

Mae'r ddaear fawr ffrwythlon a'i thrysor yn ddigon

I borthi'i thrigolion yn dirion bob dydd

Pe byddem ni ddynion mewn cyflwr heddychlon

Yn caru'n un galon ein gilydd

Esiamplau eraill o garolau haf:

Mwynen Mai

Mwynen Meirion

Plygain haf

Mewn ymgais i boblogeiddio carolau haf, yn 2010 fe grëwyd "Plygain Haf" yng Ngŵyl Werin Tegeingl ac roedd yn boblogaidd iawn. Yn 2012 cynhaliwyd cystadleuaeth i feirdd sgwennu carol haf newydd.

Nodweddion y garol haf

• gosodiad ar gyfer tri llais ydyn nhw fel arfer e.e. tenor, alaw a bas
• mae ynddynt ddiwinyddiaeth gref (cysylltiad, efallai, gyda'r duwiau Celtaidd)
• defnydd helaeth o'r cynganeddion, e.e. A gwyrddion yw'r gerddi
• mae nhw'n ganadwy iawn

•mae nhw'n cael eu canu'n ddigyfeiliant fel arfer, er nad yw cyfeiliant telyn neu ffidil yn anghyffredin a byddai cerdd dantio neu ganu pen pastwn yn dderbyniol hefyd.

Gweler hefyd

• Dawnsio haf