Castell Aberystwyth

castell Gradd I yng Ngheredigion

Lleolir Castell Aberystwyth ar frig rhwng traeth y de a thraeth y gogledd yn nhref Aberystwyth, Ceredigion. Adfeilion yn unig a welir yno heddiw, y cwbl a erys o'r castell ag adeiladwyd ar y safle yn 1277, ond roedd sawl castell cynharach ar y safle cyn i'r un presennol gael ei godi. Mae'r amddiffynfa cyntaf yn dyddio o Oes yr Haearn.

Castell Aberystwyth
Mathcastell, safle archaeolegol Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1277 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadAberystwyth Edit this on Wikidata
SirCeredigion
GwladBaner Cymru Cymru
Uwch y môr18.7 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau52.41328°N 4.0895°W Edit this on Wikidata
Cod OSSN579815 Edit this on Wikidata
Map
Statws treftadaethadeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru Edit this on Wikidata
Manylion
Dynodwr CadwCD008 Edit this on Wikidata
Rhan o furiau Castell Aberystwyth

Adeiladwyd y castell presennol fel castell consentrig, o siap diamwnt, gyda phorthdy ar y ddau ben. Mae ganddo amddiffynwaith o furiau o fewn muriau a alluogai'r amddiffynwyr i saethu i lawr o uchderau amrywiol, gan helpu osgoi felly saethu cyfeillgar. Tu hwnt i'r ddau dŵr gwarchod ceir dau borthdy, barbican a thŵr tal o fewn ward mewnol y castell. Erbyn heddiw, dim ond megis awgrymu ei hanes mae'r castell, am y dinistrwyd ei strwythr mawreddog gan ryfela ac am ei fod mor agos i'r môr. Mae cofnodion hanes yn awgrymu fod cyflwr y castell yn dechrau dirywio erbyn 1343 oherwydd erydiad a achoswyd gan y gwynt a'r môr.

Mae'r castell ar agor i'r cyhoedd ac yn cynnwys parc a adeiladwyd yn ddiweddar gan gyngor y dref ar safle hen fynwent, mae'r hen gerrig beddau'n dal i'w gweld yn sefyll o gwmpas ochrau'r parc.

 

Adeiladwyd y gwir gastell cyntaf yn Aberystwyth tua milltir i lawr yr arfordir o leoliad y castell presennol, gan Gilbert de Clare tua 1110. Adnabyddid hi dan sawl enw gan gynnwys Castell Tan-y-castell, Castell Aber Rheidol ac Hen Gastell Aberystwyth.

Newidiodd y castell pren hwn ddwylo sawl gwaith wrth i'r Normaniaid ryfela â'r Cymry; cyryfhawydd y castell gyda waliau carreg dro ar ôl tro. Disgynodd y castell i ddwylo Owain Gwynedd yn 1136. Newidiodd ddwylo o leiaf tair gwaith eto cyn disgyn i feddiant Llywelyn Fawr yn 1221. Cred ysgolheigion y bu'n debygol y dymchwelodd Llywelyn y castell cyn ail-adeiladu un arall yn ei le. Ni chyfeirir at y castell eto mewn hanes tan i Edward I o Loegr adeiladu'r strwythr a adnabyddir heddiw fel Castell Aberystwyth.

Adeiladwyd hi, ynghyd â chestyll Y Fflint, Rhuddlan a Llanfair-ym-Muallt, gan y brenin Edward I, fel rhan o'i ymgyrch yn erbyn y Cymry. Dechreuwyd yr adeiladu ym 1277, ond roedd hi'n araf yn cael ei orffen, ac roedd dal heb ei orffen yn 1282 pan ddeliodd y Cymry y castell am ychydig a'i losgi. Cwblhawyd yr adeiladwaith yn 1289, ar draul mawr i Goron Lloegr.

Erbyn 1307, roedd y castell yn ffynnu ddigon i bobl ddechrau adeiladu eu tai wrth droed ei waliau, a gelwyd y dref yn Llanbadarn Gaerog, ond adnabyddwyd y dref yn aml gan enw'r castell Aberystwyth, fel yr adnabyddir y dref hyd heddiw.

Newidiodd y castell ddwylo sawl gwaith yn ystod rhyfela ac yn 1404, disgynodd y castell i ddwylo Owain Glyndŵr, Tywysog Cymru. Yn fuan wedi hyn ail-gipwyd y castell gan y Saeson. Ond yn 1408, wrth i ryfel annibyniaeth y Cymry ddod i ben, dechreuodd y castell fynd ar chwal. Yn 1637, penodwyd Castell Aberystwyth yn Fathdy Brenhinol gan Siarl I o Loegr. Roedd y bathdy yn creu ceiniogau arian, ond y cysylltiad yma oedd i achosi diwedd y castell. Daeth rheolwr y Bathdy yn gyfoethog oherwydd ei swydd, a chododd fyddin o filwyr Brenhinol yn ystod Rhyfel Cartref Lloegr. Trodd hyn y castell yn darged i Oliver Cromwell, a ddinistriodd y castell yn 1649.

Dolenni allanol

golygu