Deddf byrfodd Zipf
Mewn ieithyddiaeth, deddf byrfodd Zipf yw deddf ieithyddol sy'n datgan yn ansoddol bod y mwy aml mae gair yn cael ei ddefnyddio, y byrraf mae'r gair yn tueddu i fod, ac i'r gwrthwyneb; y lleiaf aml y defnyddir gair, yr hiraf y mae'n tueddu i fod.[1] Mae'r ddeddf yn ystadegol o reolaidd sydd i'w gael mewn ieithoedd naturiol a systemau naturiol eraill.
Lluniwyd y ddeddf yn wreiddiol gan yr ieithydd George Kingsley Zipf ym 1945 fel cydberthyniad negyddol rhwng amlder gair a'i faint. Dadansoddodd ef gorpws ysgrifenedig yn Saesneg Americanaidd, a dangosodd fod yr hyd cyfartalog o ran nifer cyfartalog y ffonemau yn gostwng wrth i amledd y gair cynyddu. Cwblhaodd yr arsylwad hwn gan ddangos, ar gyfer corpws Lladin, bod cydberthyniad negyddol rhwng nifer y sillafau ac amlder geiriau. Dywed yr arsylwad hwn mai'r geiriau amlaf mewn iaith yw'r rhai byrraf, er enghraifft y geiriau mwyaf cyffredin yn Saesneg yw: the, be (mewn gwahanol ffurfiau), to, of, and, a; pob un ohonynt yn eiriau byr sy'n cynnwys 1 i 3 llythyren yn unig. Honnodd fod y ddeddf hon yn briodwedd strwythurol cyffredinol i iaith, gan ddamcaniaethu ei bod yn codi o ganlyniad i unigolion yn optimeiddio mapiau ystyr ffurf o dan bwysau cystadleuol i gyfathrebu'n gywir ond hefyd yn effeithlon.[2][3]
Ers hynny, mae'r ymchwil ar y ddeddf ieithyddol hon wedi parhau ac mae wedi'i ddilysu'n empirig ar gyfer bron i fil o ieithoedd mewn 80 o wahanol deuluoedd ieithyddol wrth astudio'r berthynas rhwng maint y geiriau (wedi eu mesur o ran nifer y cymeriadau) a'u hamleddau.[4] Mae'n ymddangos bod y ddeddf yn un cyffredinol, ac fe'i gwelwyd hefyd yn acwstig pan fesurir maint geiriau o ran hyd amser geiriau,[5] ac mae tystiolaeth ddiweddar hyd yn oed yn awgrymu bod y ddeddf hon hefyd wedi ei bodloni mewn cyfathrebu acwstig primatiaid eraill.[6]
Mae'n ymddangos bod tarddiad y patrwm ystadegol hwn yn gysylltiedig ag egwyddorion optimeiddio ac yn deillio o gyfryngu rhwng dau gyfyngiad mawr: y pwysau i leihau cost cynhyrchu'r neges, a'r pwysau i sicrhau'r llwyddiant trosglwyddo mwyaf posibl y neges. Mae'r syniad hwn yn gysylltiedig iawn â'r egwyddor ymdrech leiaf, sy'n rhagdybio y bydd anifeiliaid, pobl, hyd yn oed peiriannau wedi'u cynllunio'n dda, yn naturiol yn dewis y llwybr ymwrthedd lleiaf neu'r "ymdrech" lleiaf. Gallai'r egwyddor hon o leihau cost cynhyrchu hefyd fod yn gysylltiedig ag egwyddorion cywasgu data gorau posibl mewn damcaniaeth gwybodaeth.[7]
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Zipf GK. 1949 Human behavior and the principle of least effort. Cambridge, MA: Addison-Wesley
- ↑ Zipf GK. 1935 The Psychobiology of language, an introduction to dynamic philology. Boston, MA: Houghton–Mifflin
- ↑ Zipf GK. 1949 Human behavior and the principle of least effort. Cambridge, MA: Addison-Wesley
- ↑ Bentz C, Ferrer-i-Cancho R. 2016 Zipf’s Law of abbreviation as a language universal. Universitätsbibliothek Tübingen.
- ↑ Tomaschek F, Wieling M, Arnold D, Baayen RH. 2013 Word frequency, vowel length and vowel quality in speech production: an EMA study of the importance of experience. In Proc. of the 14th Annual Conf. of the International Speech Communication Association (INTERSPEECH 2013), Lyon, France, 25–29 August (eds F Bimbot et al.), pp. 1302–1306
- ↑ Gustison ML, Semple S, Ferrer-i-Cancho R, Bergman TJ. 2016 Gelada vocal sequences follow Menzerath’s linguistic law. Proc. Natl Acad. Sci. USA 113, E2750-E2758
- ↑ Kanwal J, Smith K, Culbertson J, Kirby S. 2017Zipf’s Law of abbreviation and the principle of least effort: language users optimise a miniature lexicon for efficient communication. Cognition 165, 45-52. (doi:10.1016/j.cognition.2017.05.001)