Galanas

Taliad a wneid gan lofrudd a'i deulu i deulu y person a laddodd yn ôl Cyfraith Hywel oedd galanas. Ceir syniad tebyg yn Iwerddon (éricfine, coirp-díre) ac ymhlith yr Eingl-Sacsoniaid (wergeld). Ystyrid galanas yn un o'r Tair Colofn Cyfraith.

Roedd maint y galanas oedd yn daladwy yn dibynnu ar statws cymdeithasol y person a laddwyd, ond gallai amgylchiadau'r weithred o'i ladd effeithio ar y taliad hefyd. Er enghraifft, roedd lladd trwy wenwyn yn dyblu'r galanas oedd yn ddyledus. Roedd hyd yn oed berthnasau pell y llofrudd yn gorfod talu rhyw gyfran o'r galanas, gyda'r perthnasau agosaf yn talu mwy. Yn yr un modd, byddai perthynasau agosaf y person a laddwyd yn derbyn mwy. Roedd gwragedd yn talu hanner y swm oedd yn ddyledus gan ddynion. Roedd trydedd ran o'r galanas yn ddyledus oddi wrth y llofrudd ei hun, ei rieni a'i frodyr a chwiorydd. Rhennid y gweddill rhwng perthnasau eraill, gyda dwy ran o dair yn ddyledus gan y perthnasau ar ochr ei dad, a thraean gan y perthnasau ar ochr ei fam.

Defnyddid yr un rheolau ar gyfer derbyn galanas. Yn y llyfrau cyfraith sydd wedi goroesi, o'r 13g, mae traean o'r galanas yn daladwy i'r arglwydd, ond credir mai rhywbeth diweddar oedd hyn.

Ffynhonnell

Dafydd Jenkins (1986) The law of Hywel Dda: law texts from mediieval Wales (Gwasg Gomer) ISBN 0-86383-277-6