Brwydr Abergwaun

(Ailgyfeiriad o Glaniad y Ffrancod)

Ymgais gan Weriniaeth Gyntaf Ffrainc i oresgyn Teyrnas Prydain Fawr yn ystod Rhyfel y Glymblaid Gyntaf oedd Brwydr Abergwaun neu Laniad y Ffrancod. Hwn oedd y goresgyniad diwethaf gan lu milwrol ar dir mawr Prydain. Roedd yr ymosodiad wedi'i ddyfeisio gan cadlywydd Ffrengig Lazare Hoche ac roedd tair rhan iddo, gyda'r prif ymosodiad yn cefnogi Cymdeitha y Gwyddelod Unedig, ond oherwydd y tywydd un ddigwyddodd, sef yr ymosodiad ar Abergwaun. Lladdwyd ac anafwyd 33, daliwyd 1,360 yn garcharorion a dwy long.[1][2]

Brwydr Abergwaun
Enghraifft o'r canlynolbrwydr Edit this on Wikidata
Dyddiad24 Chwefror 1797 Edit this on Wikidata
Rhan oWar of the First Coalition Edit this on Wikidata
Dechreuwyd22 Chwefror 1797 Edit this on Wikidata
Daeth i ben24 Chwefror 1797 Edit this on Wikidata
LleoliadAbergwaun Edit this on Wikidata
Map
GwladwriaethTeyrnas Prydain Fawr Edit this on Wikidata
Carregwastad, man glanio'r Ffrancod.

Ar 22 Chwefror 1797 glaniodd 600 o filwyr rheolaidd ac 800 o gyn-garcharorion o Ffrainc yng Ngharregwastad, Pen-caer, ger Abergwaun yn Sir Benfro, dan arweiniad William Tate, Americanwr o dras Wyddelig. Cludwyd hwy yno mewn pedair llong. Ysbeiliodd y Ffrancod ffermdai cyfagos a chanfod cyflenwad o win a'i yfed. Ildiodd y llu a phentyrru eu harfau ar draeth Wdig ar 24 Chwefror.[3]

Aeth John Campbell, barwn cyntaf Cawdor rhagddo i gasglu oddeutu 500 o filwyr-wrth-gefn a bu sgarmes neu nau rhwng milwyr y ddwy wlad ar 23 Chwefror. Erbyn drennydd roedd Tate wedi ildio; meddiannodd Cambell a'i griw hefyd dwy long Ffrengig ond llwyddodd Castagnier i ddychwelyd i Ffrainc.

Carreg ar y pentir sy'n cofio'r frwydr.

Arwres y dydd oedd merch o'r enw Jemima Nicholas, a ddaliodd 12 o filwyr Ffrengig ar ei liwt ei hun, gyda dim ond fforch. Mewn adroddiad ysgrifenedig ar 25 Chwefror, nodir i'r Ffrancod gredu mai milwr oedd merched y pentref, oherwydd eu hetiau traddodiadol, cantel lydan ac mai gynnau oedd y ffynn yn eu dwylo.[4]

Heddiw golygu

Coffeir y frwydr mewn tapestri a arddangosir yn Llyfrgell Abergwaun, Neuadd y Dref.[5]

 
Jemima Nicholas - Arwres Abergwaun gan Siân Lewis

Gweler hefyd golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. James. James' Naval History. tt. 95–6.
  2. historic-uk.com; adalwyd 22 Chwefror 2016
  3. Davies, John et al. (gol.) Gwyddoniadur Cymru yr Academi Gymreig (Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru, 2008), t. 376 ['GLANIAD Y FFRANCOD'].
  4. Rose & Richard tt. 93-101
  5.  Tapestri Glaniad y Ffrancod. Amgueddfa Rithwir Sir Benfro. Adalwyd ar 19 Mawrth 2014.