Gwen ferch Ellis
Barddes[1] o Gymraes oedd Gwen ferch Elis (neu Gwen ferch Ellis). Fe'i ganwyd oddeutu 1542 yn Llandyrnog, Clwyd. Ei hachos oedd un o'r treialon cyntaf sydd wedi eu cofnodi o ddienyddiad oherwydd dewiniaeth yng Nghymru. Cafodd ei chyhuddo am ddewiniaeth yn 1594. Cafwyd hi'n euog a'i chrogi cyn pen y flwyddyn.[2][3]
| Gwen ferch Ellis | |
|---|---|
| Ganwyd | 1550s  Llandyrnog |
| Bu farw | 1594 Dinbych |
| Dinasyddiaeth | Cymru |
Gyrfa
golyguRoedd Gwen ferch Elis yn paratoi meddyginiaethau ar gyfer pobl ac anifeiliaid, ond daeth ei gyrfa i ben gyda darganfyddiad "swyn" o'i heiddo mewn tŷ bonedd.[1][4]
Priodasau
golyguPriododd Gwen deirgwaith. Bu farw ei gŵr cyntaf, Lewis ap David ap Gwyn, ar ôl dwy flynedd o briodas. Yn 1588, fe briododd felinwr o'r enw Lewis ap David ap Gruffith Gethin (Lewis Gethin). Symudodd y ddau i'w felin yn Llanelian-yn-Rhos. Ar ôl 18 mis o briodas, bu farw ei ail ŵr hefyd. Yn 1592, priododd Gwen John ap Morris o Fetws yn Rhos ac ymgartrefu yno. Mae tynged ei gŵr olaf yn ddiarwybod, er ni chrybwyllwyd ef yn ystod ei hachos.
Yr achos a'i dienyddiad
golyguAr ôl ei harchwiliad gan yr esgob, cafodd yr ynadon lleol y pŵer i holi llygad-dystion oedd yn barod i dystio yn erbyn Gwen. Tystiodd pum dyn a dwy ddynes â chyhuddiadau o ddewinyddiaeth yn ei herbyn. Fe'i chyhuddwyd o achosi gwallgofrwydd plentyn, ac o ladd dyn gwael a fu farw wedi iddo gael ei drin gan Gwen. Cyhuddwyd hi hefyd o gael natur ddialgar. Cynhaliwyd yr achos yn 1594 ac fe gafwyd Gwen yn euog. Cafodd ei dienyddio drwy grogi yn sgwâr tref Dinbych cyn pen y flwyddyn.[5]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 Edwards, Alaw Mai (Gwanwyn 2020). "Barddesau'r Unfed Ganrif ar Bymtheg". Barddas: 25. https://mcusercontent.com/eb3b0c39a2b5ecd3316171625/files/ada6f6c6-780a-48cf-a3e0-c59ded66a276/Barddas_Gwanwyn_2020.pdf.
- ↑ "Gwen ferch Ellis". Church in Wales. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-06-30. Cyrchwyd 28 Ionawr 2015.
- ↑ "GWEN ferch ELLIS (c. 1552 - 1594), y Gymraes gyntaf i'w dienyddio am ddewiniaeth | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2024-07-24.
- ↑ Lois, Efa (2019-10-31). "Gwen Ferch Ellis". Cyrchwyd 2020-04-25.
- ↑ Roberts, ed. by Michael; Clarke, Simone (2000). Women and gender in early modern Wales. Cardiff: University of Wales press. t. 75. ISBN 0708315801.CS1 maint: extra text: authors list (link)