Dinbych

Dinbych
Math	cymuned
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Clwyd
Sir	Sir Ddinbych
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.1872°N 3.4157°W
Cod OS	SJ055665
Gwleidyddiaeth
AC/au	Ann Jones (Llafur)
AS/au	James Davies (Ceidwadwyr)
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Tref hanesyddol yn Sir Ddinbych yw Dinbych (Saesneg: Denbigh) (Cyfeirnod OS: SJ0566). 'Caer fechan' yw ystyr ei enw ac ymddengys gyntaf mewn dogfen yn 1211 gyda'r silafiad: 'Dunbeig' ac yna 'Tynbey' yn 1230 a 'Dymbech' yn 1304-5. Ceir Dinbych y Pysgod yn ne Cymru hefyd.

Am ystyron eraill gweler Dinbych (gwahaniaethu).

Yn 1290 derbyniwyd Dinbych fel bwrdeistref, a chafodd y dref gyfan ei chynnwys o fewn muriau allanol y castell. Pan gododd Madog ap Llywelyn a'i wŷr rhwng 1294 a 1295, roedd y dref yng nghanol y gwrthryfel. Llwyddodd Madog i gipio'r castell ym mis hydref 1294 a phan ddaeth catrawd o filwyr Saesnig i'w ailfeddiannu, fe drechedwyd y rheiny hefyd. Ond er hynny, cipiodd Edward I y castell ym mis Rhagfyr.

Yn 1400, ymledodd gwreichion gwrthryfel Glyn Dŵr ar draws y dyffryn ac fel sawl tref arall yn y cyffiniau, llosgwyd y rhannau Saesnig o'r dref i'r llawr, cyn i'r gwrthryfelwyr fynd yn eu blaen i ymosod ar Ruddlan.

Dinbych, 18fed ganrif

HanesGolygu

Tua thri-chwarter milltir i'r de o'r castell presennol y sefydlwyd y gaer yn wreiddiol a hynny ar dir Llywelyn ap Iorwerth a roddodd yn anrheg i'w ferch Gwenllian ac fe elwyd am flynyddoedd fel 'Llys Gwenllian'. (Cyfeirnod OS: SJ06SE1).Yn yr'Hen Ddinbych' codwyd Castell mwnt a beili yno cyn ^[1]^[2] yn 1283 y rhoddodd Edward 1af orchymun i godi'r castell presennol.

EnwogionGolygu

Thomas Gee - cyhoeddwr, sefydlwr Gwasg Gee
Henry Morton Stanley - fforiwr
Frank Price Jones (1920 - 1975), hanesydd ac awdur
Kate Roberts - treuliodd y ran olaf o'i hoes yn y dref yn rhedeg Gwasg Gee ac yn llenydda. Bu farw yno yn 1985.
Ieuan Wyn Jones - gwleidydd Plaid Cymru, a aned yn y dref yn 1949

Eisteddfod GenedlaetholGolygu

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Ninbych ym 1882, 1939 a 2001. Caiff y nesaf ei gynnal ym mIs Awst 2013. Am wybodaeth bellach gweler:

Gweler hefydGolygu

Cyfrifiad 2011Golygu

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[3]^[4]^[5]

Cyfrifiad 2011

Poblogaeth cymuned Dinbych (pob oed) (8,986)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Dinbych) (3,057)			35.3%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Dinbych) (6555)			72.9%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Dinbych) (1,325)			34.8%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

CyfeiriadauGolygu

↑ Dictionary of Place-names gan Hywel Wyn Owen a Richard Morgan; Gwasg Gomer, 2008
↑ [1] Mapiau a lluniau lloeren o'r hen lys
↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.