Nagorno-Karabakh

Nagorno-Karabakh
Enghraifft o'r canlynol	rhanbarth
Rhan o	Karabakh
Enw brodorol	Լեռնային Ղարաբաղ
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae Nagorno-Karabakh hefyd Nagorno Karabak ac yn yr orgraff Gymraeg, Nagorno Carabach) yn rhanbarth dadleuol yn Ne'r Cawcasws. Yn gyfreithiol, fe'i cydnabyddir fel rhan o Azerbaijan, ond o 1994 tan ryfel 2020 Nagorno-Karabakh, roedd y rhan fwyaf ohono'n cael ei reoli'n filwrol gan Armeniaid fel Gweriniaeth Artsakh, nad yw'n cael ei chydnabod yn swyddogol gan unrhyw wlad arall, gan gynnwys Armenia sy'n ei chefnogi. Erys statws gwleidyddol y rhanbarth heb ei ddatrys.^[1]

Etymoleg

Mae'r enwau ar gyfer y rhanbarth yn y gwahanol ieithoedd lleol i gyd yn cyfieithu i "Karabakh mynyddig", neu "ardd ddu fynyddig". Mae'r gair "nagorno" yn Rwsieg ar gyfer "mynydd/ar y mynydd", "kara" yw Twrceg am "du", ac mae "bakh" yn golygu "gardd" yn Aserbaijaneg.

Armeneg: Լեռնային Ղարաբաղ, wedi'i drawslythrennu Lernayin Gharabagh

Aserbaijaneg: Dağlıq Qarabağ, neu Yuxarı Qarabağ (sy'n golygu "Karabakh uchaf" neu "Karabakh mynyddig")

Rwsieg: Нагорный Карабах, wedi'i drawslythrennu Nagornyj Karabakh

Hanes

Daeth y rhanbarth yn destun anghydfod rhwng Armenia ac Azerbaijan ym 1918 pan enillodd y ddwy wladwriaeth annibyniaeth fer o Ymerodraeth Rwsia ac Ymerodraeth Otomanaidd. Ddwy flynedd yn ddiweddarach, gorchfygodd yr Undeb Sofietaidd y ddwy dalaith newydd a chreu Oblast Ymreolaethol Nagorno-Karabakh yn Azerbaijan.

Pan ddaeth Mikhail Gorbachev i rym ym Moscow a dechrau ymgyrchoedd o gyhoeddusrwydd a diwygiadau democrataidd ar ddiwedd yr 20g, anfonodd Armeniaid oedd yn byw yn Nagorno-Karabakh lythyrau at Gorbachev yn mynnu iddo symud yr oblast ymreolaethol i reolaeth Armenia. Pan gafodd ei wrthod, dechreuodd yr Armeniaid fudiad annibyniaeth.

Ym mis Tachwedd 1991, gan geisio atal y mudiad hwn, diddymodd Senedd Azerbaijan statws ymreolaethol y rhanbarth. Mewn ymateb, cynhaliodd yr Armeniaid Nagorno-Karabakh refferendwm ar 10 Rhagfyr 1991, a gafodd ei boicotio gan Azerbaijanis a oedd yn byw yn Nagorno-Karabakh ac ni chymerodd yr un ohonynt ran ynddo, felly pleidleisiodd mwyafrif llethol y boblogaeth dros annibyniaeth.