Pryfyn y gweryd
Pryf sydd yn heintio gwartheg ac anifeiliaid mawr eraill, yn boenus, trwy dreiddio o dan y croen yw pryfyn y gweryd. Fe'i adnabyddir yn fwy cyffredin fel robin y gyrrwr.
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | tacson  |
|---|---|
| Safle tacson | teulu |
| Rhiant dacson | Tabanomorpha, Tabanoidea |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Cysylltiad â phobl
golygu- T. H. Parry-Williams
T. H. Parry-Williams ddwedodd mewn ysgrif ddifyr iawn o’i eiddo ysgrifennwvd yn y flwyddyn 1927, ar gael yn y gyfrol Ysgrifau (1028: a.a. 1978), mai robin y gyrrwr ydy'r “pryfyn distadl ond brathog... hwnnw sy’n gwanu croen gwartheg” ac yn eu gyrru “ar garlam gwyllt hyd y cefnennau ym mis Awst, a’u cynffonnau i fyny. Ebe’r Athro a’r Bardd o'r Rhyd-ddu:
- “Wedi iddo dyfu i'w lawn faint, pryf tebyg i gacynen ydyw Robin Gyrrwr. Dan ei drwyn yn rhywle y mae ganddo swmbwl, peth tebyg i bicell fain i wanu’r croen fel y gall sugno’r gwaed. Efallai nad ydyw'r fuwch yn rhedeg yn rhuslyd ar ôl y gwaniad cyntaf, ond pan debygo glywed swn atgas adenydd Robin rywdro wedyn, yna y mae hi’n gwallgofi ac yn eisio dianc rhag “swn y boen”.[1]
- Dynwared
Darllenais yn rhywle, hynny dro byd yn ôl, bod rhai ffermwyr yn gallu dynwared y pryfyn dan sylw ac yn cynhyrfu ei wartheg yn y fath fodd fel eu cael i symud porfa.[2]
- Stodi
Mewn rhai ardaloedd[angen ffynhonnell] gelwir y symtom nodweddiadol a ddangosir gan wartheg yn rhusio mewn ofn o flaen y pry gweryd â'u cynffon i fyny yn 'stodi'. Dyma GPC:
- pystodaf, bystodaf: pystodi, bystodi
- [?cf. ymystodaf: ymystodi, pystylad] Carlamu’n wyllt (am wartheg), rhuthro, brysio; sengi dan draed, damsang; gwneud stomp o (rywbeth), bwnglera: to stampede (of cattle), rush, hurry; trample; make a mess of, bungle.
- 1928 T. H. Parry-Williams: (Y 74-5), Robin y Gyrrwr … rhyw ysbryd aflan … yn meddiannu’r gwartheg druain ac yn peri iddynt bystodi’n llamsachus.
- Ar lafar yn Arfon: cf. J. Jones: Gwerin-eiriau² 187, pystodi: rhuthro, ffrwcsio; WVBD 68, bystodi, to run about wildly (of cattle in hot weather); TGG (1903) 25, Bystodi … To make a mess, e.g. bystodi’r gwair.
- Ym Môn clywir y ff. ’stodi cf. ISF 71, ‘gwartheg yn stodi’, neu’n pystodi, h.y. yn rhedeg o flaen y pry.
- Cof plentyn Grace Dawson, Waunfawr yn y 1940au
Mewn sgwrs ffôn bore'r 4 Ionawr 2019 gyda Mrs. Grace Dawson, gynt o'r Gors, Waunfawr, sydd yn ei phedwar-ugeiniau, am y robin gyrrwr. Dechreuodd sôn (heb ei chymell) am fywyd fferm Y Gors, Cefn Du, Waunfawr ac am y ROBIN GYRRWR. Dywedodd Grês ei bod hi wrth ei bodd yn blentyn yn tyllu cnonod y robin gyrrwr allan o’r crachod oedd yn hel ar hyd asgwrn cefn y gwartheg ac wedyn rhoi carreg arnyn nhw a’u gwasgu dan ei throed! Roedd hyn yn waith rhy anghynnes i’w chwaer. Cofiai’r gwartheg yn carlamu, cynffon at i fyny, o gwmpas y cae a sŵn byzian y robin gyrrwr ar eu holau. Doedd hi ddim yn gyfarwydd a’r gair “stodi” am yr arferiad yma.
Enwau eraill
golyguEnwau eraill (heblaw "hen gythral"!) am robin gyrrwr ydyw pryfyn y gweryd (gair arall am ddaearen neu briddell ydyw gweryd).[2].
Saesneg: warble fly, gad-fly
Diwylliant
golygu- Yn y ddrama Antony and Cleopatra, mae Shakespeare yn cymharu ymadawiad byrbwyll Cleopatra o faes cad Actium i fuwch o flaen y pry gweryd.[3]
- The Gadfly, nofel 1897 gan Ethel Lilian Voynich
- The Gadfly (play), drama 1898 gan George Bernard Shaw
- The Gadfly (1928 film), ffilm Sofietaidd gan Kote Marjanishvili
- The Gadfly (1955 film), ffilm Sofietaidd gan Aleksandr Fajntsimmer
- The Gadfly Suite, cymysgiad cerddorol gan Dmitri Shostakovich ar gyfer y ffilm 1955.
- The Gadfly (1980 film), ffilm Sofietaidd gana Nikolai Mashchenko
- The Gadfly (opera), opera Rwsiaidd 1958 gan Antonio Spadavecchia
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Ysgrifau (1028: a.a. 1978)
- ↑ 2.0 2.1 Eco'r Wyddfa: Chwefror 2019
- ↑ Walker, John Lewis (2002). Shakespeare and the Classical Tradition: An Annotated Bibliography, 1961–1991. Taylor & Francis. t. 363. ISBN 978-0-8240-6697-0.