Ras Rwyfo'r Her Geltaidd

Mae Ras Rhwyfo'r Her Geltaidd (fel arfer, "Celtic Challenge" ar lafar) yn ras rwyfo 150 km (96 milltir) o dref Arklow yn yr Iwerddon i Aberystwyth yng Nghymru. Mae'n ddigwyddiad bob dwy flynedd sydd fel arfer yn cael ei gynnal ar y dydd Sadwrn cyntaf ym mis Mai. Mae criwiau o Gymru, Iwerddon, Lloegr a chyn belled â'r Almaen yn cystadlu. Prif drefnwyr yr Her yng Nghymru yw Clwb Rhwyfo Aberystwyth.

Gorsaf Bad Achub Aberystwyth trefnwyr y rhwyfiad gyntaf yn 1989

Disgrifiad

Mae'r ras ar agor i bob cwch 4-rhwyf gyda llyw. Ni dderbynnir unrhyw seddi llithro na rigwyr allanol. Y cofnodion dosbarth arferol yw Cychod Hir Celtaidd, cwch hir Sir Benfro, sgiff Arfordir Dwyrain Iwerddon, cwch dosbarth Gwyddelig Iwerddon gyfan ac amrywiaeth o sgiffiau Tafwys. Mae pob criw yn cynnwys 12 o bobl, felly mae strategaethau newid criw yn hanfodol. Mae categori Dynion Hŷn ynghyd â chategorïau Merched Hŷn, Cyn-filwyr, Cymysg ac Amrywiol.

Hanes

Cychod Hir Celtaidd, Madryn a Mererid, o Bwllheli, tebyg i'r rhai a ddefnyddir yn yr Her Geltaidd

Ym 1989 rhwyfodd criw o fad achub Aberystwyth o Arklow i Aberystwyth i godi arian ar gyfer Apêl Sganiwr Ysbyty Bronglais, gan godi swm o oddeutu £4,000, gan gymryd ymhell dros 22 awr i gwblhau'r cwrs. Yn 1991 gwnaeth criw'r Bad Achub ras noddedig arall o Arklow i Aberystwyth gan godi arian tuag at yr Orsaf Bad Achub newydd yn Aberystwyth. O'r ddwy groesfan noddedig hon o Arklow y lluniwyd y syniad ar gyfer Her Geltaidd.

Yn 1993 cynhaliwyd y ras Rhwyfo Her Geltaidd gyntaf gan ddechrau o Arklow ac yn gorffen yn Aberystwyth ac ers hynny mae'r her wedi digwydd ym 1995, 1997, 1999, 2002, 2006 a 2008. Cafodd digwyddiad 2001 ei ganslo oherwydd Clwy traed a gennau ac i yn 2002 Cymerodd 14 o griwiau ran. Canslwyd her 2004 oherwydd tywydd gwael. Roedd gan 2006 17 ymgais.

Yn 2008 cwblhawyd rhaglen ddogfen o Her Geltaidd 2008, o'r enw 'Croesi'r Wyddeleg' gan Rob Garwood yn 2009.

Her Geltaidd 2012

Dechreuodd Her Geltaidd 2012 am 4:00 pm ddydd Sadwrn, 5 Mai 2012. Roedd yr amodau’n arw trwy gydol y noson gyntaf ac o’r 23 o griwiau a gymerodd ran yn y digwyddiad, dim ond 12 a gwblhaodd y groesfan, gyda sawl tîm yn cael eu gorfodi i ymddeol o’r ras. Roedd mwyafrif y tyniadau a dynnwyd yn ôl oherwydd nifer o salwch môr, tra bod criwiau eraill yn tynnu allan oherwydd problemau gyda chychod cynnal, un achos o lenwr coll ac un RIB atalnodedig (cwch chwyddadwy â chnewyllyn anhyblyg).

Y tîm cyntaf i groesi'r llinell derfyn yn Aberystwyth oedd tîm dynion Aberdyfi, gydag amser o 17 awr, 50 munud a 4 eiliad. Y tîm Cymysg cyntaf i orffen oedd Foyle RC o Moville, Co. Donegal, Iwerddon. Y tîm merched cyntaf i gyflawni'r her oedd Merched Arklow. Cwblhaodd tîm merched Sant Mihangel y ras hefyd. Er gwaethaf amodau garw'r môr a'r gwynt, cwblhaodd criw newyddian o Sir Amwythig y groesfan mewn dim ond swil o 26 awr. Consensws cyffredinol ymhlith cymuned rhwyfo môr Cymru ac Iwerddon oedd mai Her Geltaidd 2012 oedd yr anoddaf hyd yn hyn, gydag aelod o'r tîm buddugol o Aberdyfi yn disgrifio'r profiad fel "fel rhwyfo i fyny'r bryn trwy goncrit".

Her Geltaidd 2014

Yn 2014 bu i 20 tîm gymryd rhan yn yr Her. Gydag 13 ohonynt yn dimoedd o Gymru a'r gweddill o'r Iwerddon a Lloegr.

Gefeillio

Bu llwyddiant a'r cydweithio a hwyl a grewyd gan rwyfwyr a threfnwyr y Celtic Challenge yn sail ar gyfer creu Perthynas Gyfeillgarwch, neu gefeillio rhwng Cyngor Tref Aberystwyth a Chyngor Arklow yn 2016.

Gweler Hefyd

• Cymdeithas Rhwyfo Môr Cymru

Dolenni

• Facebook Celtic Challenge
• erthygl yn The Telegraph, 2006
• Clwb Rhwyfo Aberystwyth
• 'Rhwyfo Cymru' - cymdeithas rhwyfo Cymru