Pentref glan môr a trefgordd ar Benrhyn Fánaid (Saesneg: Penrhyn Fanad) yn Dún na nGall (Swydd Donegal), Gweriniaeth Iwerddon yw Ráth Maoláin (Saesneg: Rathmullan).[1] Fe'i lleolir ar lan orllewinol Loch Súilí (Llyn Swilly), 11km i'r gogledd-ddwyrain o Ráth Mealtain (Ramelton) a 12km i'r dwyrain o Baile na nGallóglach (Milford). Ráth Maoláin oedd y man ymadael yn ystod Ffoad yr Ieirll yn 1607, trobwynt mawr yn hanes Iwerddon.

Rathmullan
Mathanheddiad dynol Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirSwydd Donegal Edit this on Wikidata
GwladBaner Gweriniaeth Iwerddon Gweriniaeth Iwerddon
Uwch y môr32 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau55.0942°N 7.5375°W Edit this on Wikidata
Map

Mae tystiolaeth o anheddiad hynafol yn yr ardal yn cynnwys beddrodau llys a safleoedd amddiffynfeydd yn nhrefi cyfagos Craobhaire Uachtarach (Crevary Upper) a Baile na Bó (Ballyboe).[2][3]

O fewn pentref Ráth Maoláin mae mynachlog Carmelaidd adfeiliedig, yn dyddio i 1516, a adeiladwyd gan Eoghan Rua MacSweeney.[3] Cafodd y mynachlog ei anrheithio gan y garsiwn Seisnig o Sligeach (Sligo) ym 1595. Yn 1617, meddiannwyd y fynachlog gan esgob Protestannaidd Raphoe, y Sais Andrew Knox. Trodd yr esgob y fynachlog wedi hynny yn dŷ caerog gan ragweld ymosodiad posibl gan Ffrainc yn ystod Rhyfeloedd Napoleon.

Ar 14 Medi 1607, gadawodd 99 o bendefigion yr Urdd Aeleg, gan gynnwys Clan Ó Néill a Clan Ó Domhnaill, Ráth Maoláin am gyfandir Ewrop, yn yr hyn a elwir yn Ffoad yr Ieirll. Ar 14 Medi 2007, ymwelodd arlywydd Iwerddon, Mary McAleese â'r pentref i nodi 400 mlynedd ers y digwyddiad. Dadorchuddiodd gerflun gan John Behan sy'n cynrychioli cyflwr y dynion a arweiniwyd gan yr aristocratiaid Gaeleg.[4]

Mae olion tŵr neu fatri Martello yn y pentref sy'n gwasanaethu fel canolfan dreftadaeth. Roedd yr amddiffynfa yn un o chwech a adeiladwyd yn wreiddiol yn 1813 gan y Prydeinwyr fel rhan o amddiffynfa ar hyd Lough Swilly yn erbyn goresgyniad ofnus Napoleon.[5] Cafodd y cyflegfreydd hyn eu staffio hyd at ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf i amddiffyn llongau rhyfel Prydeinig a oedd wedi'u hangori yn Lough Swilly.[6]

Mwynderau

golygu

Ceir tair eglwys yn Ráth Maoláin: Eglwys Gatholig San Joseff,[7] Eglwys St. Columb yn Iwerddon ( Plwyf Killygarvan ),[8] ac Eglwys Bresbyteraidd Rathmullan.[9]

Mae cyfleusterau eraill yn Ráth Maoláin yn cynnwys siopau, canolfan adnoddau, sba, lleoliad priodas (Drumhalla House), a gwesty.

Digwyddiadau

golygu

Cynhelir Gŵyl Bysgota Môr Dwfn Llyn Swilly yn lleol ym mis Mehefin. Cynhaliwyd gŵyl 2007 ddydd Sadwrn 2 Mehefin a dydd Sul 3 Mehefin.

 
Tai ar brif stryd Ráth Maoláin
 
Cerflun yn coffau Ffoad yr Ieirll

Llenyddiaeth

golygu

Ráth Maoláin yw lleoliad nofel yr awdur Awstralaidd-Prydeinig, Brand King, An Irish Winter,[10] a gyhoeddwyd yn 2020. Disgrifir nifer o nodweddion y pentref yn y nofel, gan gynnwys y traeth lleol. Ceir nofio dŵr oer traddodiadol ar Ddydd Calan a cheir nifer o olygfeydd o Beachcomber Bar a Chaffi Bonnan Bui.

Pobl nodedig

golygu
  • Ian Anderson (1925–2005), cyn Lywydd Cyngor Deddfwriaethol Ynys Manaw.
  • Mary McAlister (1896–1976), nyrs Albanaidd a aned yn Iwerddon a ddaeth yn AS dros Blaid Lafur y DU.
  • Bu Hugh Law (1818–1883), Arglwydd Ganghellor Iwerddon, farw yma yn 1883.

Gweler hefyd

golygu
  • Rhestr o abatai a phriordai yn Iwerddon (Sir Donegal)
  • Rhestr o drefi a phentrefi Gweriniaeth Iwerddon
  • Rhestr o abatai a phriordai Gweriniaeth Iwerddon


Cyfeiriadau

golygu
  1. "Ráth Maoláin/Rathmullan". logainm.ie. Placenames Database of Ireland. Cyrchwyd 7 Mai 2022.
  2. Cody, Eamon, ed. (2002), Survey of the Megalithic Tombs of Ireland. Volume VI, County Donegal, Dublin: Government Stationery Office
  3. 3.0 3.1 Archaeological Survey of County Donegal. A description of the field antiquities of the County from the Mesolithic Period to the 17th century, Lifford: Donegal County Council, 1983
  4. "McAleese unveils Flight of Earls statue". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-10.
  5. "Rathmullan Fort, Kerrs Bay Road, Rathmullan And Ballyboe, Rathmullan, Donegal". buildingsofireland.ie. Cyrchwyd 10 May 2023.
  6. "Local history". St. Joseph's School, Rathmullan. Cyrchwyd 7 Chwefror 2021.
  7. "St. Joseph's Church". Diocese of Raphoe. Cyrchwyd 7 Chwefror 2021.
  8. "St. Columb's Church". Buildings of Ireland. Cyrchwyd 7 Chwefror 2021.
  9. "Rathmullan Presbyterian Church". Presbyterian Church in Ireland. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2024-03-15. Cyrchwyd 7 Chwefror 2021.
  10. King, Brand (30 Mehefin 2020). An Irish Winter. The Choir Press. ISBN 9781789630992.