Rhestr o frenhinoedd y Pictiaid

Mae rhestr brenhinoedd y Pictiaid yn seiliedig ar restrau brenin Brut Pictedd. Mae'r rhain yn ddogfennau hwyr ac nid ydynt yn cofnodi'r dyddiadau pan deyrnasodd y brenhinoedd. Mae'r gwahanol restrau sydd wedi goroesi yn anghytuno mewn mannau ynghylch enwau brenhinoedd, a hyd eu teyrnasiadau. Mae cyfran fawr o'r rhestrau, nas atgynhyrchir yma, yn perthyn i fytholeg Albanaidd neu Wyddelig. I raddau helaeth, gellir cysoni rhannau olaf y rhestrau â ffynonellau eraill.

Brenhinoedd Pictaidd

golygu

Roedd brenhinoedd Pictaidd yn llywodraethu yng ngogledd a dwyrain yr Alban . Yn 843 mae traddodiad yn cofnodi disodli teyrnas y Pictiaid gan Deyrnas Alba, er bod y blwyddnodion Gwyddelig yn parhau i ddefnyddio Pictiaid a Fortriu am hanner canrif ar ôl 843. Credir bod y rhestrau brenin wedi'u llunio yn gynnar yn yr 8fed ganrif, erbyn 724 mae'n debyg, gan eu gosod yn nheyrnasiadau meibion Der-Ilei, Bridei a Nechtan.[1]

Mae blwyddnodau Gwyddelig (Blwyddnodau Ulster, a Blwyddnodau Innisfallen) yn cyfeirio at rai brenhinoedd fel brenin Fortriu neu brenin Alba. Credir bod y brenhinoedd a restrir yn cynrychioli goresgyniadau o'r Pictiaid, o leiaf o amser Bridei fab Maelchon ymlaen. Yn ogystal â'r goresgyniadau hyn, roedd llawer o frenhinoedd pwnc llai pwerus yn bodoli, a dim ond ychydig iawn ohonynt sy'n hysbys o'r cofnod hanesyddol.

Rhestrir brenhinoedd chwedlonol y Pictiaid yn adroddiad Lebor Bretnach o darddiad y Cruithne . Mae'r rhestr yn dechrau gyda Cruithne fab Cing, yr adroddir ei fod yn "dad y Pictiaid". Yna mae cyfrif y Blwyddnodau Pictaidd yn rhannu'n bedair rhestr o enwau:

  • Y cyntaf yw rhestr o feibion Cruithne.
  • Yr ail yw rhestr o frenhinoedd cynnar heb unrhyw wybodaeth wahaniaethol heblaw dyddiadau.
  • Y trydydd yw rhestr arall o frenhinoedd cynnar heb straeon na dyddiadau, ac mae gan bob un ohonynt ddau enw sy'n dechrau gyda "Brude". Mae'n bosibl bod "Brude" yn deitl hynafol am "brenin" o ffynhonnell arall, a gafodd ei gamddehongli fel enw gan y casglwr (cf. Skene p.cv).
  • Y pedwerydd yw rhestr o frenhinoedd diweddarach. Y cyntaf o'r rhain i gael ei ardystio mewn ffynhonnell annibynnol yw Galam Cennalath.

Daw'r dyddiadau a roddir yma o ffynonellau cynnar, oni nodir yn benodol fel arall. Mae'r perthnasoedd rhwng brenhinoedd yn llai na sicr ac yn dibynnu ar ddarlleniadau modern o'r ffynonellau.

Mae orthograffeg yn broblemus. Mae Cinioch, Ciniod a Cináed i gyd yn cynrychioli hynafiaid o'r enw Seisnigedig modern Kenneth. Mae "uu" Picteg, weithiau'n cael ei argraffu fel "w", yn cyfateb i Aeleg "f", fel mai Uuredach yw'r Feredach Gaeleg ac Uurguist y Fergus Gaeleg, neu efallai Forgus. Fel y dengys arysgrif Dupplin Cross, efallai na fydd y syniad bod ffynonellau Gwyddelig wedi Gaelegeiddio enwau Pictaidd yn hollol gywir.

Brenhinoedd y Pictiaid

golygu

Mae lliwio yn dynodi grwpiau o frenhinoedd y tybir eu bod yn perthyn.

Brenhinoedd cynnar

golygu
Teyrnasu Rheolwr Enwau eraill Teulu Sylwadau
311-341 Vipoig Teyrnasodd 30 mlynedd[2]
341–345 Canutulachama [3] Teyrnasodd 4 blynedd
345–347 Uradech Teyrnasodd 2 flynedd
347–387 Gartnait II Teyrnasodd 40 mlynedd
387–412 Talorc mac Achiuir Teyrnasodd 25 mlynedd
412–452 Drest I. Drest mab Erp Brenin cyntaf y Blwyddnodau Pictaidd a restrir y mae ei deyrnasiad yn cynnwys cydamseriad (dyfodiad Sant Padrig i Iwerddon ; "teyrnasodd gan mlynedd ac ymladdodd gant o frwydrau"
452–456 Talorc I. Talorc fab Aniel Cofnod yn rhestrau'r brenin; teyrnasodd 2 neu 4 blynedd
456–480 Nechtan I. Nechtan fab Uuirp (neu Erip), Nechtan Fawr, Nechtan Celcamoth Brawd i Drest fab Erp o bosib Mae rhai yn dweud mai hwn oedd sylfaenydd y fynachlog yn Abernethy , ond yn sicr mae hwn yn anghywir. Cafwyd hyd i enw tebyg nehhtton (au) ar y garreg Lunnasting ; awgrymodd un dehonglydd ei fod yn cynnwys yr ymadrodd "gwas Nehtonn"
480–510 Drest II Drest Gurthinmoch (neu Gocinecht) Cofnod yn rhestrau'r brenin; teyrnasodd 30 mlynedd
510–522 Galan Galan Erilich neu Galany Cofnod yn rhestrau'r brenin
522–530 Drest III Mab Drest Uudrost (neu Hudrossig) Cofnod yn rhestrau'r brenin
522–531 Drest IV Mab Drest o Girom (neu Gurum) Cofnod yn rhestrau'r brenin
531–537 Gartnait I.[4] Garthnac fab Girom, Ganat fab Gigurum Cofnod yn rhestrau'r brenin
537–538 Cailtram Cailtram fab Girom, Kelturan fab Gigurum Brawd i'r Gartnait blaenorol Cofnod yn rhestrau'r brenin
538–549 Talorc II Talorc fab Murtolic, Tolorg fab Mordeleg Cofnod yn rhestrau'r brenin
549–550 Drest V. Drest fab Manath, Drest fab Munait Cofnod yn rhestrau'r brenin

Brenhinoedd hanesyddol cynnar

golygu

Y brenin cyntaf sy'n ymddangos mewn sawl ffynhonnell gynnar yw Bridei fab Maelchon, a gellir ystyried bod brenhinoedd o ddiwedd y 6ed ganrif ymlaen yn hanesyddol gan fod eu marwolaethau yn cael eu hadrodd yn gyffredinol mewn ffynonellau Gwyddelig.

Teyrnasu Rheolwr Enwau eraill Teulu Sylwadau
550–555 Galam Galam Cennalath Cofnodir marwolaeth "Cennalaph, brenin y Pictiaid", o bosib wedi dyfarnu ar y cyd â Bridei fab Maelchon
554–584 Bridei I. Bridei fab Maelchon



Mab Brude i Melcho
Cofnodir ei farwolaeth a gweithgareddau eraill, fe'i enwir ym 'Mywyd Saint Columba' gan Adomnán ; y brenin Pictaidd cyntaf i fod yn fwy nag enw mewn rhestr
584–595 Gartnait II[5] Gartnait fab Domelch,
595–616 Nechtan II Wyr Nechtan i Uerb [1] Rhoddir ei deyrnasiad yn amser y Pab Boniface IV
616–631 Cinioch Cinioch fab Lutrin



Kinet fab Luthren
631–635 Gartnait III Gartnait fab Uuid mab Gwid fab Peithon?
635–641 Bridei II Bridei fab Uuid neu fab Fochle mab Gwid fab Peithon?
641–653 Talorc III Talorc fab Uuid neu fab Foth mab Gwid fab Peithon?
653–657 Talorgan I. Talorgan fab Eanfrith mab Eanfrith o Bernicia
657–663 Gartnait IV Gartnait fab Donnel neu fab Dúngal
663–672 Drest VI[4] Drest mab Donnel neu fab Dúngal

Brenhinoedd hanesyddol diweddarach

golygu
Teyrnasu Rheolwr Enwau eraill Teulu Sylwadau
672–693 Bridei III Bridei mab Bili Mab Beli I o Alt Clut mab Nechtan II Rhyfelodd yn erbyn y Scotiaid 683. Trechodd Ecgfrith o Northumbria ym Mrwydr Dun Nechtain yn 685.
693–697 Taran Taran mab Ainftech O bosib, hanner brawd i Bridei trwy eu mam a Nechtan mac Der-Ilei
697–706 Bridei IV Bridei mab Der-Ilei Brawd Nechtan, Cenél Comgaill Mab Der-Ilei, tywysoges y Pictiaid, aDargart mac Finnguine, aelod o'r Cenél Comgaill o Dál Riata; rhestrwyd fel gwarantwr y Cáin Adomnáin
706–724 Nechtan III Nechtan mab Der-Ilei Brawd Bridei, Cenél Comgaill Mabwysiadwyd system Rhufeinig dyddio Pasg c. 712, sylfaenydd eglwysi a mynachlogydd o fri
724–726 Drest VII Drust Perhaps son O bosib hanner brawd i Nechtan a Bridei. O bosib o'r Cenél nGabráin o Atholl Dilynodd Nechtan, gan ei garcharu yn 726, ond o bosib disodlwyd y flwyddyn yna gan Alpín
726–728 Alpín I Alpin mac Echach O bosib o'r Cenél nGabráin Mae'n debyg ei fod yn rheolwr ar y cyd gan Drest. Hefyd brenin Dal Riata, AT726.4 "Tynnwyd Dungal o'r brenhiniaeth, a thynnwyd Drust o frenhiniaeth y Pictiaid, ac Elphin sy'n teynasu ar eu cyfer."
728–729 Nechtan III

adferwyd
Nechtan mab Der-Ilei, ail deyrnasiad Cenél Comgaill Awgrymwyd bod Óengus yn trechu gelynion Nechtan yn 729, ac bod Nechtan yn parhau i deyrnasu tan 732.
729–761 Óengus I Onuist mab Vurguist Hawliwyd gan yr Eóganachta fel aelod o'r teulu
736–750 Talorcan II Talorcan mab Fergus Brawd Óengus Lladdwyd yn brwydro yn erbyn Brythoniaid Alt Clut
761–763 Bridei V Bridei mab Fergus Brawd Onuist Brenin Fortriu
763–775 Ciniod I Ciniod mab Uuredach, Cinadhon Weithiau ystyriwyd ei fod yn wyr i Selbach mac Ferchair a felly o Cenél Loairn Cynigiodd loches i Frenin Alhred o Northumbria wedi'i ddisodliad
775–778 Alpín II Alpin mab Uuroid Adroddiad ei farwolaeth yn son am Eilpín, brenin y Sacsoniaid, ond cymerwyd fod hyn yn gamgymeriad
778–782 Talorc II Talorc mab Drest Adroddwyd ei farwolaeth yn y Blwyddnodau Ulster
782–783 Drest VIII Drest mabTalorgan Mab y Talorgan, brenin cynt, neu Talorgan, brawd Óengus
783–785 Talorc III Talorgan mab Onuist, hefyd Dub Tholarg Mab Óengus
785–789 Conall Conall mab Tarla (neu o Tadg) Efallai brenin yn Dál Riata
789–820 Caustantín Caustantín mab Fergus Ŵyr neu fab nai i Onuist neu efallai mab i Fergus mac Echdach Ei fab Domnall oedd efallai brenin i Dál Riata
820–834 Óengus II Óengus mab Fergus Brawd Caustantín
834–837 Drest IX Drest mab Caustantín Mab Caustantín
834–837 Talorc IV Talorcan mab Wthoil
837–839 Eógan Eógan mab Óengus Mab Óengus, ei frodyr oedd Nechtan a Finguine. Lladdwyd yn 839 gan ei frawd Bran wrth frwydro yn erbyn y Llychlynwyr gan arwain i ddegawd o ryfela

Brenhinoedd y Pictiaid 839 – 848 (ddim yn olynol)

golygu

Mae'n ymddangos bod marwolaethau Eógan a Bran wedi arwain at nifer fawr o gystadleuwyr am orsedd y Pictiaid.

Teyrnasu Pren mesur Enwau eraill Teulu Sylwadau
839–842 Uurad Uurad fab Bargoit Anhysbys Dywedir iddo deyrnasu am dair blynedd, a enwyd yn ôl pob tebyg ar Garreg Drosten
842–843 Bridei VI Bridei fab Uurad Mab y brenin blaenorol o bosib Dywedir iddo deyrnasu blwyddyn
843 Ciniod II Kenneth son of Ferath Brawd y brenin blaenorol o bosib Dywedir iddo deyrnasu blwyddyn mewn rhai rhestrau
843–845 Bridei VII Brudei fab Uuthoi Anhysbys Dywedir iddo deyrnasu dwy flynedd mewn rhai rhestrau
845–848 Drest X. Mab Drest i Uurad Fel meibion blaenorol Uurad Dywedir iddo deyrnasu tair blynedd mewn rhai rhestrau; mae myth bradwriaeth MacAlpin yn galw brenin y Pictiaid yn Drest
848–



</br> 13 Chwefror 858
Cináed Ciniod son of Elphin,



Cináed mac Ailpín,



Kenneth MacAlpin
Anhysbys, ond gwnaeth ei ddisgynyddion ef yn aelod o Cenél nGabráin Dál Riata

Yn draddodiadol roedd Brenhinoedd y Pictiaid yn cael eu cyfrif fel Brenin yr Alban

golygu

Trechodd Cináed mac Ailpín (Kenneth MacAlpin yn Saesneg) y brenhinoedd cystadleuol fesul un erbyn tua 845 – 848. Yn draddodiadol mae'n cael ei ystyried yn "Frenin yr Alban" gyntaf, neu o "Pictiaid ac Albanwyr", yr honnir iddo orchfygu'r Pictiaid fel Gael, sy'n troi hanes yn ôl i'r blaen, fel y mae'r rhan fwyaf o ysgolheigion modern yn nodi, ef oedd 'Brenin y Pictiaid' mewn gwirionedd. ', ac ni ddefnyddiwyd y termau' Brenin Alba 'a' Brenin yr Alban 'hyd yn oed yn ddiweddarach tan sawl cenhedlaeth ar ei ôl.

Teyrnasu Pren mesur Enwau eraill Teulu Sylwadau
Bu farw 13 Chwefror 858 Cináed Ciniod fab Elphin



Cináed mac Ailpín



Coinneach mac Ailpein



Kenneth MacAlpin



Kenneth I.
Yn anhysbys, ond gwnaeth ei ddisgynyddion ef yn aelod o Cenél nGabráin Dál Riata
Bu farw 862 Domnall Domnall mac Ailpín



Dmhairnall mac Ailpein



Donald MacAlpin



Donald I.
Brawd i Cináed
Bu farw 877 Causantín Causantín mac Cináeda



Cêlam mac Choinnich



Constantín mac Cináeda



Cystennin I.
Mab Cináed
Bu farw 878 Áed Áed mac Cináeda



Aodh mac Choinnich



Aedth



Edus
Mab Cináed
Dyddodwyd 889 ? Eochaid Mab i Rhun ap Arthgal, ac ŵyr mamol i Cináed Yn gysylltiedig â Giric. Gallai fod wedi rhannu brenhiniaeth â Giric, naill ai fel partner cyfartal neu wrthwynebydd. Gallai hefyd fod wedi teyrnasu fel Brenin Strathclyde
Dyddodwyd 889 ? Giric Giric mac Dúngail



Griogair mac Dhunghail


"Mac Rath" ("Mab Fortune")
Mab merch Cináed ? Yn gysylltiedig ag Eochaid
Bu farw 900 Domnall Domnall mac Causantín



Dalaínall mac Chegolim


Donald II



"Dásachtach" ("Y Gwallgofddyn")
Mab Causantín mac Cináeda Yr olaf i'w alw'n "brenin y Pictiaid"

Brenin Alba

golygu
Teyrnasu Pren mesur Enwau eraill Teulu Sylwadau
Abdicated 943, bu farw 952 Causantín Causantín mac Áeda



Cânam mac Aoidh



Cystennin II
Mab Áed mac Cináeda Brenin cyntaf Alba, y deyrnas a ddaeth yn ddiweddarach yn cael ei galw'n "Alban".

Darllen pellach

golygu
  • James E. Fraser, The New Edinburgh History of Scotland Vol. 1 - O Caledonia i Pictland, Gwasg Prifysgol Caeredin (2009)ISBN 978-0-7486-1232-1

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 Alex Woolf (2007). The New Edinburgh History of Scotland Vol. 2 - O Pictland i Alba (yn Saesneg). Gwasg Prifysgol Caeredin. t. 153. ISBN 978-0-7486-1234-5.
  2. Ashley, Michael (1998). British monarchs : the complete genealogy, gazetteer, and biographical encyclopedia of the kings & queens of Britain. London: Robinson. t. 167. ISBN 9781854875044.
  3. Salway, Peter. "Kings of Pictland (Caledonia)". 2014. The History Files. Cyrchwyd 13 Mehefin 2014.
  4. 4.0 4.1 Hughes, Kathleen (1982). Ireland in early mediaeval Europe : studies in memory of Kathleen Hughes. Cambridge England New York: Cambridge University Press. t. 154. ISBN 9780521235471.
  5. Williams, Ann (1991). A biographical dictionary of dark age Britain : England, Scotland, and Wales, c. 500-c. 1050. London: Seaby. t. 141. ISBN 9781852640477.