Roedd gan Dywysogion Cymru eu sêl eu hunain ac fe ddefnyddiwyd sêl genedlaethol newydd am y tro cyntaf yn 2011.

Sêl Cymru
Enghraifft o'r canlynolsêl cenedlaethol Edit this on Wikidata

Sêl Llywelyn ap Iorwerth

golygu
 
Sêl Llywelyn ap Iorwerth (m. 1240).

Mae sêl Llywelyn Fawr (Llywelyn ap Iorwerth) yn dyddio i 1240. Gwelir Llywelyn wedi’i arfwisgo mewn swrcot yn dal cleddyf yn ei law dde a tharian ar ei fraich chwith wedi’i gosod ar farch yn carlamu i’r dde.[1]

Defnyddiwyd seliau fel arwydd o ddilysrwydd y llofnodwr ac weithiau ychwanegwyd sêl gyfrin at gefn y sêl gwyr i sicrhau dilysrwydd pellach. Gwyddys i Lywelyn ap Iorwerth ddefnyddio ei gyfrinach neu ei wrth-sêl megis yn 1230, sef "selio'r llythyrau â'i sêl ddirgel oherwydd nad oes ganddo ei sêl fawr ag ef".[2]

Sêl Llywelyn ap Gruffydd

golygu

Credir i sêl gyfrin Llywelyn ein Llyw Olaf (Llywelyn ap Gruffydd), ei wraig Elinor a’i frawd Dafydd gael eu toddi gan y Saeson ar ôl dod o hyd iddynt ar eu cyrff i wneud cymal yn 1284.[3]

Dywed yr Archesgob Peckham, yn ei lythyr cyntaf at Robert Bishop o Bath a Wells dyddiedig 17 Rhagfyr 1282 “Os yw’r brenin yn dymuno cael y copi [o’r rhestr] a geir yn llodrau Llywelyn, gall ei gael gan Edmund Mortimer, sydd wedi ei warchod a hefyd sêl gyfrin Llywelyn a rhai pethau eraill a ddarganfuwyd yn yr un lle."[4]

Sêl Owain Glyn Dŵr

golygu
 
Sêl (dde) a Sêl cyfrin (chwith) Owain Glyndŵr fel Tywysog Cymru. Mae'r sêl cyfrin yn cynnwys ei arfbais, llew â choron a draig.

Sêl (dde) a Sêl Gyfrin (chwith) Owain Glyndŵr fel Tywysog Cymru. Mae'r sêl gyfrin yn cynnwys ei freichiau, llew coronog a draig.[5]

Roedd Sêl Gyfrin Fawr Owain Glyndŵr fel Tywysog Cymru yn cynnwys draig goch ar ei frig.

Mae llythyr Pennal, a ysgrifennwyd gan Owain Glyn Dŵr ar hyn o bryd yn cael ei gadw yn yr Archifau Cenedlaethol ym Mharis. Crëwyd copïau ffacsimili yn ymwneud â thechnegau heneiddio arbenigol a mowldiau o sêl enwog Glyndŵr gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a gyflwynwyd gan y gweinidog treftadaeth ar y pryd, Alun Ffred Jones, i chwe sefydliad Cymreig yn 2009.[6] Rhoddwyd y sêl fawr frenhinol o 1404 i Charles IV o Ffrainc ac mae'n cynnwys delweddau a theitl Glyndŵr – Lladin: Owynus Dei Gratia Princeps Walliae – 'Owain, trwy ras Duw, Tywysog Cymru'.[7]

Mae Sêl Fawr Glyndŵr a llythyr a ysgrifennwyd ganddo at y Ffrancwyr yn 1406 yn y Bibliothèque nationale de France ym Mharis. Gwnaethpwyd chwe atgynhyrchiad gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru i'w harddangos yng Nghymru.[8][9]

Sêl Cymru datganoledig

golygu

Cyhoeddwyd sêl cyntaf Cymru ers oes Owain Glyndŵr yn 2011.[10]

Cyfeiriadau

golygu
  1. Wales, Llyfrgell Genedlaethol Cymru / The National Library of (2013-04-09), NLW Wynnstay Estate , Ystrad Marchell Charters 58 (seal 1) front, https://www.flickr.com/photos/llgc/8633592701/, adalwyd 2022-09-25
  2. Williams, David Henry; Wales, National Museum of (1993). Catalogue of Seals in the National Museum of Wales: Seal dies, Welsh seals, papal bullae (yn Saesneg). National Museum Wales. t. 26. ISBN 978-0-7200-0381-9.
  3. Schofield, Phillipp R.; McEwan, John; New, Elizabeth; Johns, Sue (2016-06-15). Seals and Society: Medieval Wales, the Welsh Marches and their English Border Region (yn Saesneg). University of Wales Press. t. 39. ISBN 978-1-78316-872-9.
  4. "Cilmeri » Death of Llywelyn". web.archive.org. 2017-07-02. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-07-02. Cyrchwyd 2022-09-25.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
  5. The Land of the Red Dragon (yn Saesneg). Published jointly by the Girl Guides Association of Wales and the University of Wales Press Board. 1979. t. 70. ISBN 978-0-7083-0716-8.
  6. "Pennal letter". library.wales.
  7. "Seal of Owain Glyn Dwr". nationalarchives.gov.uk.
  8. "Glyndwr letter comes home – as a copy". walesonline.co.uk. 2 April 2013.
  9. "Glyndwr letter returns to Wales". bbc.co.uk. 22 March 2000.
  10. Gurner, Richard (2011-12-02). "First Minister sees first Welsh seal since time of Owain Glyndwr". Caerphilly Observer (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-05-25.