Môr lawes

(Ailgyfeiriad o Sgwid)

Seffalopod dectroed o'r urdd Teuthoidea gyda chyrff hirgul taprog, llygaid mawr, wyth coes, dau dentacl a phâr o esgyll cynffonnol trionglog neu grwn yw'r fôr-lawes neu sgwid. Fel pob seffalopod arall, mae gan fôr-lawes ben o natur benodol, cymesuredd dwyochrol a mantell. Mae eu cyrff yn feddal gan fwyaf, fel octopysau, ond mae ganddynt gragen fewnol weddilliol ar ffurf pluen a wedi'i gwneud o gitin.

Môr lawes
Enghraifft o'r canlynoltacson Edit this on Wikidata
Safle tacsonurdd Edit this on Wikidata
Rhiant dacsonDecapodiformes Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Photo of squid with prominent eye
Môr-lawes gawraidd, Architeuthis dux

Ymwahanodd y fôr-lawes oddi wrth seffalopodau eraill yn ystod y cyfnod Jwrasig ac mae'n cymryd rôl debyg i bysgod esgyrnog fel ysglyfaethwyr dŵr agored o faint ac ymddygiad tebyg. Maent yn chwarae rhan bwysig yn y we bwyd dŵr agored. Defnyddir y ddau dentacl hir i afael yn yr ysglyfaeth a'r wyth braich i'w ddal a'i rheoli. Yna mae'r pig yn torri'r bwyd yn ddarnau maint addas ar gyfer llyncu. Mae môr-lewys yn nofwyr cyflym, yn symud trwy jet-yriant, ac yn lleoli eu hysglyfaeth yn bennaf gan ddefnyddio eu golwg. Maent ymhlith y mwyaf deallus o anifeiliaid di-asgwrn-cefn, ac mae grwpiau o fôr-lawys Humboldt wedi eu gweld yn hela ar y cyd. Mae morgwn, pysgod eraill, adar y môr, morloi a morfilogion yn eu bwyta, yn arbennig morfilod sberm.

Gall môr-lewys newid lliw fel cuddliw neu i anfon signalau. Mae rhai rhywogaethau yn fioymoleuol, ac yn defnyddio eu bywoleuni fel cuddliw gwrth-oleuo, tra gall llawer o rywogaethau ryddhau cwmwl o inc i dynnu sylw ysglyfaethwyr.

Caiff môr-lewys eu bwyta gan bobl a cheir pysgodfeydd masnachol yn Japan, Môr y Canoldir, de-orllewin Cefnfor yr Iwerydd, dwyrain y Cefnfor Tawel a mannau eraill. Fe'u defnyddir mewn bwydydd trwy'r byd i gyd, a gelwir hwy yn aml yn ‘calamari’. Mae môr-lewys wedi ymddangos mewn llenyddiaeth ers yr Henfyd clasurol, yn enwedig mewn straeon am fôr-lewys gawraidd a bwystfilod môr.

Cyfeiriadau

golygu