Speculum duorum
Llythyr hir athronyddol yw'r Speculum duorum (Lladin: "Drych deuddyn"), a ysgrifennwyd yn Lladin gan Gerallt Gymro ac a adawyd yn anorffenedig ganddo yn y flwyddyn 1216.
| Enghraifft o'r canlynol | gwaith llenyddol, gwaith ysgrifenedig  |
|---|---|
| Awdur | Gerallt Gymro |
| Iaith | Lladin |
Mae'r Speculum ymhlith y mwyaf personol a dadlennol o weithiau'r awdur toreithiog. Ysgrifennodd Gerallt y llyfr yn hwyr yn ei oes. Mae'n llawn o gywiriadau a lacunae sy'n dangos ei fod yn bwriadu ehangu a chywiro'r gwaith cyn ei gyhoeddi, ond ymddengys na chafodd gyfle i wneud hynny.
Llythyr mewn ymateb i honiadau personol ac enllibus braidd yn ei erbyn gan ei nai Hubert Walter yw'r Speculum duorum. Cafodd Hubert ei ddyrchafu i archddeaconiaeth Aberhonddu ym 1203, diolch yn bennaf i ymyrraeth a dylanwad ei ewythr, Gerallt.
Dechreua Gerallt drwy amddiffyn ei hun rhag y cyhuddiadau yn ei erbyn gan roi nifer o fanylion am hanes esgobaeth Tyddewi yn y broses. Yna mae'r llythyr yn ehangu ac yn troi'n draethawd amlochrog ar natur dyn sy'n cynnwys nifer o ddyfyniadau o'r Ysgrythurau, Tadau'r Eglwys a sawl awdur arall, o'r Oesoedd Canol a'r Henfyd. Ond manylion mwy diddorol o safbwynt efrydwyr hanes Cymru yw'r cyfeiriadau a'r disgrifiadau niferus sy'n ymwneud â Chymru oes Gerallt, e.e. disgrifiadau manwl o wisg Cymry'r cyfnod sy'n dangos eu bod yn arfer gwisgo mentyll amryliw gyda phatrymau tebyg i'r tartan.
Yn fwy felly nag yn unrhyw un o'i lyfrau eraill, cawn gipolwg ar y dyn ei hun sy'n datgelu personoliaeth gymhleth a meddwl bywiog gŵr balch ond dynol oedd yn meddu ar ddysg eang a dwfn.
Llyfryddiaeth
golygu- Giraldus Cambrensis: Yves Lefèvre a R. B. C. Huygens (gol.), Speculum duorum or a Mirror of two men, cyfieithiwyd gan Brian Dawson (Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd, 1974). Y testun Lladin gyda chyfieithiad Saesneg cyfochrog.