Ton ddisgyrchol

Ton ddisgyrchol
Math	ymbelydredd, Ton, digwyddiad golau-amser
Deunydd	gofod-amser
Dyddiad darganfod	14 Medi 2015
Rhan o	gofod-amser
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Yn ffiseg, tonnau disgyrchol yw crychiadau yng nghrymedd gofod-amser sy'n lledaenu fel tonnau, yn teithio allan o'r ffynhonnell. Cawsant eu darogan yn 1916^[1]^[2] gan Albert Einstein ar sail ei ddamcaniaeth perthnasedd cyffredinol,^[3]^[4] mewn theori mae tonnau disgyrchol yn cludo egni fel "pelydriad disgyrchol". Ar 11 Chwefror 2016 cyhoeddodd y grŵp LIGO, Virgo interferometer a GEO600 eu bod wedi darganfod prawf o fodolaeth tonnau disgyrchol ac enwyd y signal yn "GW150914".^[5]

Darluniad dau-ddimensiwn o donnau disgyrchol wedi eu cynhyrchu gan ddau seren niwtron yn cylchdroi ei gilydd.

Mae'n bosib y gall ffynonellau o donnau disgyrchol gynnwys systemau sêr dwbl wedi eu gwneud o gorachod gwynion, sêr niwtron, neu dyllau du. Mae bodolaeth tonnau disgyrchol yn ganlyniad posibl i anghyfnewidioldeb Lorentz ym mherthnasedd cyffredinol am ei fod yn cyflwyno'r syniad o gyfyngiad ar gyflymder lledu o gydadweithiau ffisegol. All tonnau disgyrchol ddim bodoli mewn damcaniaeth Newtonaidd o ddisgyrchiant, lle mae cydadweithiau ffisegol yn lledu ar gyflymder anfeidrol.

Cyn darganfod tonnau disgyrchol yn uniongyrchol roedd yna dystiolaeth anuniongyrchol o'u bodolaeth.^[6] Er enghraifft, gwobrwywyd Gwobr Ffiseg Nobel 1993 am fesuriadau o system ddeuaidd Hulse–Taylor oedd yn awgrymu fod tonnau disgyrchol yn fwy na chysyniad damcaniaethol. Ar hyn o bryd mae sawl datgelydd tonnau disgyrchol yn cael eu hadeiladu neu yn gweithredu, fel yr Advanced LIGO a gychwynnodd ei arsylwadau ym Medi 2015.^[7]

Gellir mynegi'r plygiad gofod-amser mewn perthynas â $\nabla$ ar ffurf tensor Einsteinaidd, $G_{\mu \nu }$ . $G_{N}$ yw'r cysonyn disgyrchol Newtonaidd, a $c$ yw cyflymder golau, felly $G_{N}=1=c$ .

Darganfod tonnau disgyrchiol, 2016

Yn Chwefror 2016, cyhoeddodd y tîm Advanced LIGO eu bod wedi dod o hyd i donnau disgyrchol o wrthdrawiad tyllau du gyda signal a gyrhaeddodd am 10.51 GMT ar 14 Medi 2015^[8] o ddau dwll du (30 mas solar) yn asio i'w gilydd tua 1.3 biliwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP). Synhwyrwyd y signal gan ddau synhwyrydd LIGO: Livingston a Hanford, gyda gwahaniaeth amser o 7 milieiliad, oherwydd yr ongl rhwng y ddau synhwyrydd. Daeth y ddau signal o Hemisffer y De.^[9]^[10] Cyfranodd gwyddonwyr Ysgol Ffiseg a Seryddiaeth Prifysgol Caerdydd yn sylweddol i'r darganfyddiad wrth ddatblygu algorithmau a modelau cyfrifiadurol o systemau tyllau deuaidd. Roedd y modelau yma yn cael eu defnyddio i ddadansoddi'r data enfawr a oedd yn cael ei gynhyrchu gan arbrawf LIGO.^[11]

Gweler hefyd

Deddf disgyrchedd cyffredinol Newton

Cyfeiriadau

↑ Einstein, A (June 1916). "Näherungsweise Integration der Feldgleichungen der Gravitation". Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften Berlin part 1: 688–696. http://einstein-annalen.mpiwg-berlin.mpg.de/related_texts/sitzungsberichte.
↑ Einstein, A (1918). "Über Gravitationswellen". Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften Berlin part 1: 154–167. http://einstein-annalen.mpiwg-berlin.mpg.de/related_texts/sitzungsberichte.
↑ Finley, Dave. "Einstein's gravity theory passes toughest test yet: Bizarre binary star system pushes study of relativity to new limits". Phys.Org.
↑ The Detection of Gravitational Waves using LIGO, B. Barish
↑ Naeye, Robert (11 February 2016). "Gravitational Wave Detection Heralds New Era of Science". Sky and Telescope. Cyrchwyd 11 February 2016.
↑ "First Second of the Big Bang".
↑ "The Newest Search for Gravitational Waves has Begun". LIGO Caltech. LIGO. 18 September 2015. Cyrchwyd 29 November 2015.
↑ Overbye, Dennis (11 February 2016). "Physicists Detect Gravitational Waves, Proving Einstein Right". New York Times. Cyrchwyd 11 Chwefror 2016. Italic or bold markup not allowed in: |work= (help)
↑ Gravitational waves: scientists announce 'we did it!' – live , The Guardian, 11 Chwefror 2016.
↑ "Einstein's gravitational waves found at last". Nature News. doi:10.1038/nature.2016.19361. http://www.nature.com/news/einstein-s-gravitational-waves-found-at-last-1.19361.
↑ Synhwyro tonnau disgyrchol am y tro cyntaf erioed , BBC Cymru Fyww, 6 Chwefror 2016.

[1] Einstein, A (June 1916). "Näherungsweise Integration der Feldgleichungen der Gravitation". Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften Berlin part 1: 688–696. http://einstein-annalen.mpiwg-berlin.mpg.de/related_texts/sitzungsberichte.

[2] Einstein, A (1918). "Über Gravitationswellen". Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften Berlin part 1: 154–167. http://einstein-annalen.mpiwg-berlin.mpg.de/related_texts/sitzungsberichte.

[3] Finley, Dave. "Einstein's gravity theory passes toughest test yet: Bizarre binary star system pushes study of relativity to new limits". Phys.Org.

[4] The Detection of Gravitational Waves using LIGO, B. Barish

[Naeye-5] Naeye, Robert (11 February 2016). "Gravitational Wave Detection Heralds New Era of Science". Sky and Telescope. Cyrchwyd 11 February 2016.

[HTUW-6] "First Second of the Big Bang".

[7] "The Newest Search for Gravitational Waves has Begun". LIGO Caltech. LIGO. 18 September 2015. Cyrchwyd 29 November 2015.

[NYT-20160211-8] Overbye, Dennis (11 February 2016). "Physicists Detect Gravitational Waves, Proving Einstein Right". New York Times. Cyrchwyd 11 Chwefror 2016. Italic or bold markup not allowed in: |work= (help)

[Clark_2016-9] Gravitational waves: scientists announce 'we did it!' – live , The Guardian, 11 Chwefror 2016.

[Discovery_2016-10] "Einstein's gravitational waves found at last". Nature News. doi:10.1038/nature.2016.19361. http://www.nature.com/news/einstein-s-gravitational-waves-found-at-last-1.19361.

[bbccymru-ffiseg-11] Synhwyro tonnau disgyrchol am y tro cyntaf erioed , BBC Cymru Fyww, 6 Chwefror 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]