Tramffordd Bryn Oer

Tramffordd Bryn Oer
Math	rheilffordd cledrau cul, horsecar
Agoriad swyddogol	1815
Daearyddiaeth
Gwlad	Cymru
Hyd	13 cilometr
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Roedd Tramffordd Bryn Oer yn rheilffordd lled cul a weithiwyd gan geffylau a adeiladwyd yn Ne Cymru ym 1814.^[1]

Hanes golygu

Adeiladwyd Camlas Aberhonddu a'r Fenni o dan Ddeddf Seneddol ym 1793. Caniataodd y Ddeddf i gwmni'r gamlas adeiladu rheilffyrdd bwydo hyd at 8 milltir (13 km) o hyd i draws gludo nwyddau i'r gamlas. Adeiladwyd Tramffordd Bryn Oer o dan y ddeddf hon ym 1814, gan agor ym 1815. Llwyfandir a weithiwyd gan droliau ceffyl ydoedd a wasanaethodd glofeydd Bryn Oer a'r chwareli calchfaen yn Nhrefil, gan ddisgyn 330 m neu 1,080 troedfedd ar hyd ei lwybr i'r gamlas yn Nhal-y-bont ar Wysg. Adeiladwyd estyniad i wasanaethu gwaith haearn Rhymni yng Nghwm Rhymni.^[2]

Erbyn y 1830au roedd twf y rheilffyrdd lleol wedi dechrau cystadlu a'r dramffordd, yn enwedig gyda chyflwyniad locomotifau stêm a oedd yn rhy drwm i weithio ar y llwyfandir bregus. Erbyn 1860 roedd y rhan fwyaf o draffig y dramffordd yn cael ei hanfon ar reilffyrdd a chaeodd y dramffordd ym 1865.^[3]

Y dramffordd heddiw golygu

Erbyn 2006 roedd llawer o lwybr y dramffordd wedi cael eu newid i'w ddefnyddio fel llwybr ceffylau cyhoeddus ar gyfer cerddwyr, marchogion a beicwyr mynydd, ac mae llawer o'r cerrig sylfaen i'w gweld o hyd mewn sawl man.^[4]

Mae Fforwm Cadwraeth Tramffordd Bryn Oer wedi'i sefydlu i amddiffyn a gwarchod gweddillion y darn pwysig hwn o archeoleg ddiwydiannol Cymru. Mae'r Fforwm yn cynnwys Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, y Comisiwn Coedwigaeth, Cyngor Tref Tredegar, cynghorau cymunedol Talybont a Llangynidr ynghyd â Chymdeithas Hanesyddol Llangynidr ac unigolion.