Wicipedia

Trychineb argae Brumadinho

Ar ddiwrnod Santes Dwynwen, 25 Ionawr 2019, y torrodd argae Brumadinho, sef argae mwynlifol gwaith mwyngloddio haearn Córrego do Feijão.[1] Roedd yn drychineb fawr. Lleolwyd yr argae 9 cilmetr (5.6 milltir) i'r Dwyrain o Brumadinho yn Minas Gerais, Brasil. Roedd yr argae'n eiddo i'r cwmni mwyngloddio Vale, a oedd hefyd yn gysylltiedig â thrychineb argae Mariana yn 2015.[2] Rhyddhawyd llif o fwd (mwynlif) dros bencadlys y cwmni, gan gynnwys caffeteria amser cinio, tai, ffermydd, tafarndai a ffyrdd ar lan yr afon.[3][4][5][6] Bu farw 270 o bobl o ganlyniad i'r drychineb hon. Cafwyd hyd i 259 o gyrff a nodwyd fod 11 arall ar goll, heb eu canfod.[7][8]

Trychineb argae Brumadinho
Enghraifft o'r canlynolmethiant argae o fwynlif Edit this on Wikidata
Dyddiad25 Ionawr 2019 Edit this on Wikidata
Lladdwyd269 Edit this on Wikidata
LleoliadBrumadinho dam disaster flooded area Edit this on Wikidata
Map
GweithredwrVale Edit this on Wikidata
GwladwriaethBrasil Edit this on Wikidata
RhanbarthBrumadinho, Córrego do Feijão Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Cefndir golygu

Adeiladwyd argae mwynlif Córrego do Feijão yn 1976 gan Ferteco Mineração a daeth i feddiant y gorfforaeth mwyngloddio mwyn haearn Vale SA yn 2001. Fe'i disgrifiwyd ar gofrestr yr Asiantaeth Mwyngloddio Genedlaethol fel risg isel o ddifrod uchel. Mewn datganiad, dywedodd Adran yr Amgylchedd a Datblygu Cynaliadwy y Wladwriaeth fod y fenter wedi'i thrwyddedu'n briodol. Yn Rhagfyr 2018, cafodd Vale SA drwydded i ailddefnyddio gwastraff o’r argae (11.7 miliwn metr ciwbig ohono) ac i roi'r gorau i'r gweithgareddau yno. Nid oedd yr argae wedi derbyn mwynlif o'r gwaith mwyngloddio gerllaw ers 2014 ac, yn ôl y cwmni, roedd yn cael ei archwilio o ran diogelwch bob yn ail wythnos.[9]

Roedd Vale SA yn gwybod am broblemau gyda'r synwyryddion monitro'r adeilad yr argae.[10]

 
Trawstoriad sgematig yn dangos dyluniad o'r argae
 
Llwybr y llif llaid ar ôl methiant yr argae

Torrodd Argae Córrego do Feijão I ychydig wedi hanner dydd, am 12:28 PM ar 25 Ionawr 2019, gan ryddhau ton wenwynig debyg i dirlithriad o tua 12 miliwn metr ciwbig o fwynlif. Llwyddodd y mwynlif i lyncu ardal weinyddol y pwll yn gyflym, gan gladdu cannoedd o weithwyr y pwll, gan gynnwys ugeiniau yn y bwyty yn ystod eu hamser cinio. Parhaodd y dilyw o wastraff lifo i lawr yr allt tuag at "Vila Ferteco", cymuned fechan tua 1 cilometr (0.62 milltir) o'r pwll glo, gan ladd o leiaf saith o bobl mewn cartref gwely a brecwast a dymchwel pont reilffordd ar y ffordd.[11] Erbyn 3:50 pm, roedd y mwd wedi teithio dros 5 km (3.1 mill), gan gyrraedd Afon Paraopeba, prif afon y rhanbarth, sy'n cyflenwi dŵr i draean o Belo Horizonte fwyaf.[12][13]

Wedi'r drychineb golygu

Y golled golygu

Ar 26 Ionawr 2019, dywedodd arlywydd y Vale, Fabio Schvartsman, fod mwyafrif y dioddefwyr yn weithwyr y cwmni. Claddwyd tri locomotif a 132 o wagenni ac roedd pedwar gweithiwr rheilffordd ar goll. Dinistriodd y mwd ddwy ran o bont reilffordd a thua 100 metr o drac rheilffordd.[14] Yn Ionawr 2020, cadarnhawyd bod 259 o bobl wedi marw, ac ystyriwyd bod 11 ar heb eu canfod.[7] Newidiwyd y ffigurau yn ddiweddarach i 270 o farwolaethau.[15]

Yr amgylchedd golygu

 
Pont reilffordd mwyn haearn wedi'i dinistrio gan lif llaid, 3 km (1.9 mill) i lawr yr afon o'r argae a dorrodd

Rhyddhawyd tua 12 miliwn metr ciwbig o fwynlif. Cydiodd metalau a oedd yn y mwynlif i waddodion yr afon, gyda chrynodiad uwch ohonynt yn nes at safle'r gorlif. Cynhaliwyd dadansoddiadau o waddod yr afon i lawr yr afon ar gyfer 27 elfen, gan ddangos rhai mân gynnydd mewn crynodiadau metel. Canfuwyd crynodiadau difrifol o gadmiwm yn Retiro Baixo, tua 302 km i lawr yr afon o safle'r mwynglawdd.[16]

Dywedodd llywydd Vale, Fabio Schvartsman, fod yr argae wedi bod yn segur ers 2015 ac na ddylai'r deunydd fod yn symud rhyw lawer. “Rwy’n credu y bydd y risg amgylcheddol, yn yr achos hwn, yn llawer is na risg Mariana”, meddai.[17] Mae llawer o'r ardal, heddiw, yn cael ei ystyried yn barth wedi'i aberthu.

Adweithiau golygu

Anfonodd arlywydd Brasil Jair Bolsonaro dri gweinidog y Llyweodraeth i ddilyn i gadw llygad ar yr ymdrechion i achub y dioddefwyr.[18] Cyhoeddodd Llywodraethwr Minas Gerais, Romeu Zema, eu bont yn ffurfio tasglu arbennig i achub y dioddefwyr.[19]

Ar 29 Ionawr, cyhoeddodd awdurdodau Brasil warantau arestio ar gyfer pum gweithiwr y credir eu bod yn gysylltiedig â chwymp yr argae, gan arwain at arestio dau uwch reolwr yn y pwll glo a gweithiwr arall o’r Vale, ynghyd â dau beiriannydd o’r cwmni Almaenig TÜV Süd a oedd wedi’u contractio i archwilio'r argae.[20][21][22]

Galwodd trysorydd yr undeb glofaol lleol fod y trychineb yn “rhagfwriadol” (premeditated) gan fod cwynion a rhybuddion parhaus a hirsefydlog am ddiogelwch strwythurol yr argae. Gwadodd Vale y cyhuddiadau hyn a dywedon nhw fod y pwll glo wedi'i ddiweddaru i'r safonau diweddaraf.[21]

Diwrnod ar ôl y methiant, cyhoeddodd Sefydliad yr Amgylchedd ac Adnoddau Naturiol Adnewyddadwy Brasil ddirwy o R$250 miliwn i gwmni’r Vale.[23]

Rhewodd awdurdodau barnwrol Brasil US$3 biliwn o asedau’r Fro, gan ddweud y byddai eiddo (tir a cherbydau) yn cael eu hatafaelu pe na bai’r cwmni’n gallu dod o hyd i’r arian.[24]

Yn Ebrill, gwrthododd arolygwyr diogelwch y Vale warantu sefydlogrwydd a diogelwch o leiaf 18 o'i argaeau ym Mrasil.[25]

Cyhoeddodd erlynwyr Brasil yn Ionawr 2020 y byddai Vale SA, archwilydd TÜV Süd, ac 16 o unigolion, gan gynnwys cyn-lywydd yVale, Fabio Schvartsman, yn cael eu cyhuddo o ddynladdiad bwriadol a throseddau amgylcheddol.[26][27][28] Yn Ionawr 2021, yn ychwanegol i hyn, daeth grŵp o hawlwyr (claimants) o Frasil â’r achos cyfreithiol sifil cyntaf ar bridd yr Almaen yn erbyn TÜV Süd.[29]

Yn Chwefror 2021, daeth llywodraeth y wladwriaeth i gytundeb â’r Vale: eu bont yn atgyweirio pob difrod amgylcheddol, ac yn talu iawndal cymdeithasol-economaidd ac amgylcheddol-gymdeithasol i’r cymunedau yr effeithiwyd arnynt, a amcangyfrifwyd i ddechrau yn US$7 biliwn.[26]

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ Schvartsman, Fabio (25 Ionawr 2019). "Announcement about Brumadinho breach dam" (yn Portiwgaleg). Vale. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Mehefin 2019. Cyrchwyd 26 Ionawr 2019.
  2. ↑ "Barragem de rejeitos da Vale se rompe e causa destruição em Brumadinho (MG)". Correio Braziliense (yn Portiwgaleg). 25 Ionawr 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 Mawrth 2019. Cyrchwyd 25 January 2019. Unknown parameter |Trans-title= ignored (|trans-title= suggested) (help)
  3. ↑ Phillips, Dom (6 February 2019). "'That's going to burst': Brazilian dam workers say they warned of disaster". The Guardian. London. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 May 2019. Cyrchwyd 1 May 2019.
  4. ↑ "Clarifications regarding Dam I of the Córrego do Feijão Mine". Vale. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 January 2019. Cyrchwyd 27 January 2019.
  5. ↑ "Barragem da Vale se rompe em Brumadinho, na Grande BH". G1 (yn Portiwgaleg). 26 Ionawr 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Ionawr 2019. Cyrchwyd 26 January 2019. Unknown parameter |TransTitle= ignored (|trans-title= suggested) (help)
  6. ↑ "Brumadinho dam collapse in Brazil: Vale mine chief resigns". BBC News. 3 Mawrth 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 Mawrth 2019. Cyrchwyd 2019-03-03.
  7. ↑ 7.0 7.1 Plumb, Christian; Nogueira, Marta (8 January 2020). "Exclusive: Brazil prosecutor aims to charge Vale within days over mining waste dam disaster". Reuters. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 February 2021. Cyrchwyd 5 February 2021 – drwy www.reuters.com.
  8. ↑ "Brumadinho: mais duas vítimas do rompimento da barragem da Vale são identificadas". G1 Minas (yn Portiwgaleg). Belo Horizonte, Brazil. 28 December 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 29 December 2019. Cyrchwyd 12 January 2020.
  9. ↑ "Brumadinho: O que se sabe sobre o rompimento de barragem que matou ao menos 58 pessoas em MG". BBC News Brasil (yn Portiwgaleg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 January 2019. Cyrchwyd 28 January 2019.
  10. ↑ "Vale knew about sensor problems at dam before burst – Globo TV". Mining.com (yn Saesneg). 2019-02-16. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 November 2019. Cyrchwyd 2019-11-26.
  11. ↑ Darlington, Shasta; Glanz, James; Andreoni, Manuela; Bloch, Matthew; Peçanha, Sergio; Singhvi, Anjali; Griggs, Troy (9 February 2019). "Brumadinho Dam Collapse: A Tidal Wave of Mud". The New York Times. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 29 January 2023. Cyrchwyd 1 May 2023.
  12. ↑ "Tragédia em Brumadinho: 58 mortes confirmadas, 19 corpos identificados, lista tem 305 pessoas sem contato; SIGA". G1 (yn Portiwgaleg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 January 2019. Cyrchwyd 28 January 2019.
  13. ↑ "Brazil dam rescue resumes after second barrier ruled safe", Sky, https://news.sky.com/story/brazil-dam-collapse-imminent-risk-of-further-rupture-sparks-evacuation-11619213, adalwyd 28 January 2019.
  14. ↑ "Tragédia em Brumadinho:Lista da Vale de pessoas não encontradas". G1 (yn Portiwgaleg). Belo Horizonte, Brazil. 26 January 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 January 2019. Cyrchwyd 23 February 2019.
  15. ↑ ""Brazil's Vale Vowed 'Never Again.' Then Another Dam Collapsed." by Samantha Pearson, et al, The Wall Street Journal, December 31, 2019. Retrieved January 21, 2020". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 January 2020. Cyrchwyd 21 January 2020.
  16. ↑ dos Santos Vergilio, Cristiane; Lacerda, Diego; Vaz de Oliveira, Braulio Cherene (3 April 2020). "Metal concentrations and biological effects from one of the largest mining disasters in the world (Brumadinho, Minas Gerais, Brazil)". Nature 10 (5936): 5936. Bibcode 2020NatSR..10.5936V. doi:10.1038/s41598-020-62700-w. PMC 7125165. PMID 32246081. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7125165.
  17. ↑ "Técnicos avaliam extensão do dano ambiental de rompimento da barragem". Jornal Nacional (yn Portiwgaleg). 26 January 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 January 2019. Cyrchwyd 28 January 2019.
  18. ↑ Ernesto, Marcelo (25 January 2019). "Em mensagem, Bolsonaro lamenta rompimento de barragem em Brumadinho" [In a message, Bolsonaro mourned the tailings dam collapse in Brumadinho]. Estado de Minas (yn Portiwgaleg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 26 January 2019. Cyrchwyd 26 January 2019.
  19. ↑ da Fonseca, Marcelo (25 January 0214). "Governo de Minas cria força-tarefa para acompanhar barragem de Brumadinho" [Minas Gerais government creates task-force to monitor Brumadinho's dam]. Correio Braziliense (yn Portiwgaleg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 January 2019. Cyrchwyd 26 January 2019.
  20. ↑ "Brazil dam disaster death toll mounts as arrests warrants issued". CBS News. 29 January 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 29 January 2019. Cyrchwyd 29 January 2019.
  21. ↑ 21.0 21.1 "3 Brazil mining company employees, 2 contractors arrested in dam disaster". CBC News (yn Saesneg). 29 January 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 30 January 2019. Cyrchwyd 2019-01-30.
  22. ↑ Silva De Sousa, Marcelo; Jeantet, Diane (31 January 2019). "Brazilian environmental group tests water after dam collapse". The Washington Post. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 February 2019. Cyrchwyd 1 February 2019.
  23. ↑ "Ibama multa Vale em R$ 250 milhões por tragédia em Brumadinho". noticias.uol.com.br (yn Portiwgaleg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 January 2019. Cyrchwyd 26 January 2019.
  24. ↑ "New alert as hundreds feared dead in Brazil dam disaster". São Paulo. Agence France-Presse. 27 January 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 January 2019. Cyrchwyd 28 January 2019.
  25. ↑ Pearson, Samantha; Magalhaes, Luciana (2019-04-01). "Inspectors Fail to Guarantee Safety of 18 Vale Dams, Dikes in Brazil -- 2nd Update" (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 May 2023. Cyrchwyd 2019-11-26.
  26. ↑ 26.0 26.1 "Vale dam disaster: $7bn compensation for disaster victims". BBC News. London. 4 February 2021. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 February 2022. Cyrchwyd 19 February 2022.
  27. ↑ Costa, Luciano (21 January 2021). "Brazil to file charges on Tuesday against miner Vale for dam disaster". Reuters. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 February 2022. Cyrchwyd 19 February 2022.
  28. ↑ Millard, Peter; Valle, Sabrina (22 January 2020). "From Mining Savior to Homicide Charges, the Fall of Vale's Chief". Bloomberg. New York. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 February 2022. Cyrchwyd 19 February 2022.
  29. ↑ "TÜV SÜD Hit by 'Significant Damages' Claim in Germany Over 2019 Brazil Dam Tragedy". Insurance Journal. 22 January 2021. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 January 2021. Cyrchwyd 5 February 2021.

Dolenni allanol golygu

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Trychineb_argae_Brumadinho&oldid=11804285"