Wrethra
Mewn anatomeg, wrethra (o Groeg οὐρήθρα - ourḗthrā) yw'r tiwb sy'n cysylltu'r bledren wrinol i'r meatws wrinol i waredu wrin o'r corff. Mewn gwrywod, mae'r wrethra yn teithio drwy'r pidyn, sydd hefyd yn cludo semen. Mewn menywod (ac mewn primatiaid eraill), mae'r wrethra yn cysylltu â'r meatws wrinol uwchlaw'r fagina, tra mewn rhai sydd ddim yn brimatiaid, mae'r wrethra benywaidd yn gwacau i'r sinws urogenital.
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | math o organ, dosbarth o endidau anatomegol  |
|---|---|
| Math | organ wrinol, organ gyda cheudod organ, endid anatomegol arbennig |
| Rhan o | system wrin, llwybr wrinol is |
| Cysylltir gyda | pledren |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae menywod yn defnyddio eu wrethra ar gyfer wrin yn unig, ond mae gwrywod yn defnyddio eu wrethra ar gyfer wriniad ac alldafliad[1] Mae'r sffincter wreiddiol allanol yn gyhyr rhwymedig sy'n caniatáu rheolaeth wirfoddol dros wriniaeth. Dim ond yn y gwryw y mae cyhyr sffincter wrethral mewnol ychwanegol.
Anatomeg golygu
Benyw golygu
.svg)
Yn y fenyw, mae'r wrethra tua 1.9 modfedd (4.8 cm) i 2 modfedd (5.1 cm) o hyd ac yn gadael y corff rhwng y clitoris a'r fagina, sy'n ymestyn o'r orifedd wrethral mewnol i'r un allanol. Mae'r meatws wedi ei leoli islaw'r clitoris. Saif y tu ôl i'r symffysis pubis, wedi'i ymgorffori yn wal flaen y fagina, ac mae ei gyfeiriad yn lletraws i lawr ac ymlaen; mae ychydig yn grwm gyda'r ceurgrymedd tuag at ymlaen. Llieinir y 2/3 procismol gan gelloedd epitheliwm trosiannol tra y llieinir y 1/3 agosol gan gelloedd epitheliwm corsiog haenedig.[2]
Mae'r wrethra yn cynnwys tair cot: cyhyrog, sythu, a mwcws, gyda'r haen gyhyrol yn barhad o'r un y bledren. Rhwng ffasgia uwchraddol ac israddol y diaffrag wrogenital, mae'r wrethra benywaidd wedi'i amgylchynu gan y sffincter wrethral. Mae nerfiad pudendal yn cyflenwi anadlu Somatig (ymwybodol) o'r sffincter wreiddiol allanol.
Gwryw golygu
Yn y gwryw, mae'r wrethra oddeutu 8 modfedd (20 cm) o hyd ac yn agor ar ddiwedd y meatws wrethral allanol.[3] Mae'r wrethra yn darparu allanfa ar gyfer wrin yn ogystal â semen yn ystod alldafliad.
Rhennir yr wrethra yn bedair rhan mewn dynion, wedi eu henwi ar ôl y lleoliad:
| Ardal | Disgrifiad | Epithelium |
| Wrethra cyn-prostatig | Dyma ran ryngymurol yr wrethra ac mae'n amrywio rhwng 0.5 a 1.5 cm o hyd yn dibynnu ar lawnder y bledren. | Trosiannol |
| Wrethra prostatig | Mae'n croesi drwy'r chwarren brostad. Mae nifer o agoriadau: (1) mae'r ddwythell alldafliad yn cael sberm oddi wrth y deferens vas ac yn alldaflu hylif o'r cywegyn seminaidd, (2) nifer o ddwythellau prostatig lle mae hylif o'r brostad yn dod i mewn ac yn cyfrannu at yr alldafliad, (3) yr wtrig prostatig, sydd yn ddanheddiad yn unig. Mae'r agoriadau hyn yn cael eu galw'n verumontanum ar y cyd. |
Trosiannol |
| Wrethra bilenog | Cyfran fechan (1 neu 2 cm) sy'n pasio drwy'r sffincter wrethral allanol. Dyma'r rhan culaf o'r wrethra. Mae wedi ei leoli yn y darn perineal dwfn. Mae'r chwarennau bulbourethral (chwarren Cowper) i'w gweld yng nghefn yr ardal hon ond yn agor yn yr wrethra sbwngaidd. | Colofn pseudostratig |
| urethra sbyng (neu urethra penil) | Mae'n rhedeg ar draws hyd y pidyn ar ei wyneb fentroll (islaw). Mae tua 15–16 cm o hyd, ac yn teithio trwy'r sbwngwswm corpws. Mae'r dwythellau o'r chwarren wrethral (chwarren Littre) yn mynd i mewn yma. Mae agoriadau'r chwarennau bulbourethral hefyd i'w gweld yma. Bydd rhai gwerslyfrau yn isrannu'r wrethra sbyng yn ddwy ran, yr wrethra bwlbws a phenglog. Mae'r lumen wrethral yn rhedeg yn gyfochrog â'r pidyn, heblaw ar y pwynt culaf, y meatws wrethral allanol, lle mae'n fertigol. Mae hyn yn cynhyrchu llif troellog o wrin sy'n glanhau'r meatws wrethral allanol. Mae diffyg mecanwaith cyfatebol yn yr wrethra benywaidd yn esbonio yn rhannol pam mae heintiau'r llwybr wrinol yn digwydd yn llawer amlach mewn menywod. | Colofnwd pseudostratig - yn agos, Stratified squamous - yn bell |
Mae data annigonol ar gyfer hyd nodweddiadol yr wrethra gwrywaidd; Fodd bynnag, dangosodd astudiaeth o 109 o ddynion hyd gyfartalog o 22.3 cm (SD = 2.4 cm), yn amrywio o 15 cm i 29 cm.
Histoleg golygu
Mae epitheliwm yr wrethra yn cychwyn fel celloedd trosiannol wrth iddo ddod allan o'r bledren. Ymhellach ar hyd yr wrethra mae yna golofn pseudostratig ac epithelia colofnol haenog, yna celloedd corsiog haenog ger yr orifedd wrethral allanol.
Mae yna chwarennau wrethral mwcws bychain, sy'n cynorthwyo i amddiffyn yr epitheliwm o'r wrin cyrydol.
Datblygiad golygu
Gellir rhannu'r sinws wrogenital yn dair rhan elfennol. Y cyntaf o'r rhain yw'r rhan cranial sy'n barhaus gyda'r allantois ac un ffurfio'r bledren briodol. Yn y gwryw, mae'r rhan belfig o'r sinws yn ffurfio'r wrethra prostatig a'r epitheliwm yn ogystal â'r wrethra pilennaidd a'r chwarennau wrethral bylbo. Mae rhan o'r fagina mewn merched hefyd yn cael ei ffurfio o'r rhan pelfig.
Ffisioleg golygu
Yr wrethra yw'r bibell y mae'r wrin yn teithio drwyddo ar ôl gadael y bledren. Yn ystod yr wrin, mae'r cyhyrau llyfn sy'n llieinio'r wrethra yn ymlacio ar y cyd â chontract y bledren i ganiatau i'r wrin lifo allan. Yn dilyn hyn, mae'r wrethra yn ailsefydlu tôn y cyhyrau trwy gontractio haen llyfn y cyhyrau, ac mae'r bledren yn ymlacio unwaith eto. Mae celloedd llyfn cyhyrau'r wrethra wedi'u clymu'n fecanyddol i'w gilydd er mwyn cydlynu grym mecanyddol a signalau trydanol yn drefnus ac unedig.
Ffisioleg rhywiol golygu
Yr wrethra gwrywaidd yw'r sianel ar gyfer semen yn ystod cyfathrach rywiol. Mae hefyd yn gweithredu fel llwybr i'r wrin lifo. Fel arfer mae wrin yn cynnwys celloedd epithelial wedi ymollwng o'r llwybr wrinol. Mae cytoleg wrin yn gwerthuso'r gwaddod wrinol hwn i bresenoldeb celloedd canseraidd o leinin y llwybr wrinol, ac mae'n dechneg anhyblygol cyfleus ar gyfer dadansoddiad dilynol o gleifion a gaiff eu trin ar gyfer canserau llwybr wrinol. Ar gyfer y broses hon, rhaid casglu wrin mewn modd dibynadwy, ac os yw samplau wrin yn annigonol, gellir asesu'r llwybr wrinol trwy offeryniaeth. Mewn sytoleg wrin, archwilir wrin a gasglwyd yn ficrosgopig. Un cyfyngiad yw anallu i adnabod celloedd canser is-raddol a defnyddir sytoleg wrin yn bennaf i adnabod tiwmorau uwch-raddol.
Pwysigrwydd clinigol golygu
- Mae hypospadias a epispadias yn ffurfiau o ddatblygiad annormal yr wrethra yn y gwryw, lle nad yw'r meatws wedi'i leoli ar ben distal y pidyn (mae'n digwydd yn is na'r arfer â hypospadias, ac yn uwch gyda epispadias). Mewn cordee difrifol, gall yr wrethra ddatblygu rhwng y pidyn a'r sgrotwm.
- Wretritis yw heintiad yr wrethra, a dywedir iddo fod yn fwy cyffredin ymhlith menywod na dynion. Mae writritis yn achos cyffredin o ddysuria (poen wrth wrinio).
- Yn berthnasol i'r wretritis mae'r syndrom wrethral
- Gall taith cerrig yr arennau drwy'r wrethra fod yn boenus, a gall arwain at gulfannau wrethral.
- Niweidiau i'r wrethra (e.e., o doriad pelvis[4])
- Cancr yr wrethra
- Mae cyrff tramor yn yr wrethra yn anghyffredin, ond cafwyd adroddiadau achos meddygol o anafiadau hunangynhwysol, o ganlyniad i fewnosod cyrff tramor i'r wrethra megis gwifren trydanol.
Ymchwiliadau golygu
Gan fod yr wrethra yn llwybr agored gyda lumen, gall ymchwiliadau i'r llwybr gen-ddechreuol gynnwys yr wrethra. Gall endosgopi y bledren gael ei gynnal gan yr wrethra, a elwir yn cystoscopi.
- Cytoleg wrin
Cathetreiddio golygu
Yn ystod cyfnod yn yr ysbyty neu weithdrefn lawfeddygol, gellir gosod cathetr trwy'r wrethra i ollwng wrin o'r bledren. Mae hyd yr wrethra wrywaidd, a'r ffaith ei fod yn cynnwys troad amlwg, yn gwneud cathetriad yn fwy anodd. Gellir pennu uniondeb yr wrethra trwy weithdrefn a elwir yn wrethrogram ôl-radd.
Gweler hefyd golygu
- Wrethra perineal
- Iechyd vwlvofaginal
- Sbwng wrethral
- Ysgogiad rhywiol: Synau Wrethral a Chyfathrach Wrethral
- Urethrotomi
- Orifedd wrethral mewnol
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Marvalee H. Wake (15 September 1992). Hyman's Comparative Vertebrate Anatomy. University of Chicago Press. tt. 583–. ISBN 978-0-226-87013-7. Cyrchwyd 6 May 2013.
- ↑ Manual of Obstetrics. (3rd ed.). Elsevier. pp. 1-16. ISBN 9788131225561.
- ↑ Moore, Keith (2006). Clinically oriented anatomy : student CD-ROM [CD-ROM] (arg. 5th). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-781-73639-8.
- ↑ "An update on urotrauma". Current Opinion in Urology 25 (4): 323–30. July 2015. doi:10.1097/MOU.0000000000000184. PMID 26049876.