Anu
Anu (Nodyn:Lang-akk ANU, o 𒀭 an “Sky”, “Heaven”) neu Anum, yn wreiddiol An (Nodyn:Lang-sux An ), [9] oedd personoliad dwyfol yr awyr, brenin y duwiau, a hynafiad llawer o dduwiau'r hen grefydd Mesopotamaidd. Ystyriwyd ef yn ffynhonnell brenhiniaeth ddwyfol a dynol, ac mae'n agor cyfrifiadau duwiau mewn llawer o destunau Mesopotamaidd. Ar yr un pryd, goddefol i raddau helaeth oedd ei swyddogaeth, ac nid oedd yn cael ei addoli yn gyffredin. Cynigir weithiau fod teml Eanna a leolir yn Uruk yn perthyn iddo yn wreiddiol, yn hytrach nag Inanna, ond er ei fod wedi'i dystio'n dda fel un o'i thrigolion dwyfol, nid oes tystiolaeth bod prif dduwdod y deml wedi newid erioed, ac roedd Inanna yn sydd eisoes yn gysylltiedig ag ef yn y ffynonellau cynharaf. Ar ôl iddi ddirywio, datblygodd system ddiwinyddol newydd yn yr un ddinas o dan reolaeth Seleucid, gan arwain at Anu yn cael ei hailddiffinio fel duw gweithredol. O ganlyniad ei addoli yn weithredol gan drigolion y ddinas yn y canrifoedd olaf o hanes Mesopotamia hynafol.
Anu Nodyn:Lang-akk | |
---|---|
Sky Father, King of the Gods | |
Symbols of various deities, including Anu (bottom right corner) on a kudurru of Ritti-Marduk, from Sippar, Iraq, 1125–1104 BCE | |
Preswylfa | heaven |
Symbolau | horned crown on a pedestal |
Rhif | 60 |
Cymar | |
Rhieni | |
Plant | |
Cywerthydd Groegaidd | Zeus (disputed),[5] Uranus[6] |
Cywerthydd Elamite | Jabru[7] |
Cywerthydd Hurrian | Hamurnu[8] |
Er bod peth gwybodaeth o werth ar y dudalen hon, nid yw'r erthygl fel y mae yn cyrraedd y safon angenrheidiol i'w chynnwys ar Wicipedia. Os na chaiff yr erthygl ei gwella'n ddigonol ymhen wythnos wedi 3 Mai 2024, fe all gael ei dileu. Os caiff yr erthygl ei gwella'n sylweddol, wedyn mae croeso i chi dynnu'r neges hon oddi ar y dudalen. Ceir rhestr o erthyglau sydd angen eu gwella yma. |
Roedd traddodiadau lluosog ynghylch hunaniaeth priod Anu yn bodoli, er bod tri ohonynt-Ki, Urash,ac Antu-ar wahanol adegau yn cyfateb i'w gilydd, a'r tri yn cynrychioli daear, yn debyg i'r modd yr oedd yn cynrychioli'r nefoedd . Mewn pedwerydd traddodiad, wedi'i ardystio'n fwy prin, ei wraig oedd y dduwies Nammu yn lle hynny. Yn ogystal â rhestru ei briod a'i blant, roedd rhestrau duw hefyd yn aml yn rhifo ei hynafiaid amrywiol, megis Anshar neu Alala. Roedd amrywiad o un goeden deulu o'r fath yn sail i'r Enūma Eliš.
Mae Anu yn ymddangos yn fyr yn Epig Akkadian Gilgamesh, lle mae ei ferch Ishtar (y cymar Akkadian o Inanna) yn ei berswadio i roi Tarw Nefoedd iddi fel y gall ei anfon i ymosod ar Gilgamesh. Mae'r digwyddiad yn arwain at farwolaeth Enkidu. Mewn myth arall, mae Anu yn gwysio’r arwr marwol Adapa o’i flaen am dorri adain gwynt y de. Mae Anu yn gorchymyn i Adapa gael bwyd a dŵr anfarwoldeb, y mae Adapa yn ei wrthod, ar ôl cael ei rybuddio ymlaen llaw gan Enki y bydd Anu yn cynnig bwyd a dŵr marwolaeth iddo. Yn y mythau Hurrian am Kumarbi, a adwaenir yn bennaf o'u cyfieithiadau Hetheg, mae Anu yn gyn-reolwr y duwiau, a gafodd ei ddymchwel gan Kumarbi, a dorrodd ei organau cenhedlu ac a roddodd enedigaeth i'r duw tywydd Teshub. Mae'n bosibl mai'r naratif hwn yn ddiweddarach oedd yr ysbrydoliaeth ar gyfer ysbaddu Ouranos yn Theogony Hesiod. Cynigiwyd hefyd y gallai Anu fod wedi'i uniaethu â Zeus yn y cyfnod Hellenistaidd, er bod hyn yn parhau i fod yn ansicr.
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Wiggermann 1998, t. 138.
- ↑ Lambert 2013, t. 238.
- ↑ Wang 2011, t. 152.
- ↑ Lambert 2013, t. 405.
- ↑ Krul 2018, t. 41.
- ↑ Burkert 2005, t. 295.
- ↑ Lambert 1980, t. 229.
- ↑ Lambert 2007, t. 169.
- ↑ Stephens 2013.
Roedd Anu yn gynrychiolaeth ddwyfol o'r awyr,[1] fel y nodir gan ei enw, sy'n syml yn golygu "awyr" yn Sumerian.[2] Yn Akkadian, cafodd ei sillafu fel Anu, ac fe'i hysgrifennwyd naill ai'n logograffegol (d AN) neu'n sillafog (d a-nu (m)).[3] Mewn testunau Sumerian, yn wahanol i enwau duwiau eraill, ni chafodd ei ragflaenu gan yr arwydd dingir, y cyfeirir ato fel y "penderfynol dwyfol" mewn llenyddiaeth fodern, gan y byddai'n arwain at ailadrodd diangen, gan fod yr un arwydd hefyd yn cael ei ddarllen fel. [4] Yn ogystal â chyfeirio at awyr a nefoedd ac at Anu , gellid darllen yr un arwydd hefyd fel dingir neu ilu , y term generig "duw" yn , yn y drefn honno , Sumerian ac Akkadian . [3] Gan fod y rhif 60 yn gysylltiedig ag ef , [5] gallai'r rhifolyn cyfatebol gynrychioli ei enw , [3] ac mewn testunau esoterig trwy estyniad hefyd darlleniadau eraill yr arwydd DINGIR . [6]
Ystyriwyd Anu fel y duw goruchaf , [3] [7] ac mae'r rhestrau duwiau mawr , megis An = Anum, yn ei osod ar ben y pantheon . [8] Gellir ei ddisgrifio fel brenin y duwiau , [4] a chredir ei fod yn ffynhonnell pob pŵer cyfreithlon , a roddodd yr hawl i lywodraethu ar dduwiau a brenhinoedd fel ei gilydd . [7] [3] Dywedwyd bod y duw uchaf yn y pantheon yn meddu ar yr anûtu neu anuti (d a-nu-ti) , sy'n golygu "grym nefol" [3] neu'n fwy llythrennol Anuship . [9] Yn y Babilonaidd Enûma Eliš , mae'r duwiau yn canmol Marduk , gan weiddi "Anu yw dy air!" [3]
Er bod Anu yn dduwdod pwysig iawn, roedd ei natur yn aml yn amwys ac yn aneglur . [7] Mae nifer y mythau sy'n canolbwyntio arno yn fach [4] ac anaml y câi ei addoli'n weithredol . [10] Mae ei safle felly wedi'i ddisgrifio fel "pen ffigur" a "dwyfoldeb otiose" gan yr Asyriolegydd Paul-Alain Beaulieu. [11] Disgrifiodd Wilfred G. Lambert ei safle fel pennaeth y pantheon fel "braidd yn enwol bob amser" a nododd fod " Enlil yn ymarferol yn meddu ar fwy o rym" yn ôl y Mesopotamiaid . [4] Dywed Beaulieu yn yr un modd mai'r prif dduw gweithredol oedd Enlil ac yn ddiweddarach Marduk yn Babylonia ac Ashur yn Asyria , nid Anu . [12] Dengys tystiolaeth o Lagash mai Enlil , yn hytrach nag Anu , oedd pennaeth pantheon y ddinas hon o leiaf yn y cyfnod Dynastic Cynnar , yn ystod teyrnasiad Eannatum ac Entemena , er bod rhestrau cynnig diweddarach yn rhoi tystiolaeth ar i'r gwrthwyneb , sy'n arwydd o bosibl fod newid wedi digwydd yn ystod teyrnasiad naill ai llinach y Sargoniaid neu Gudea. [13] Mae Xianhua Wang yn nodi ei bod yn ymddangos bod y llywodraethwyr sy'n sôn am Anu yn yr arysgrifau ac yn cyfeirio ato fel kur-kur lugal , "brenin y tiroedd ," yn gysylltiedig â naill ai Ur neu Uruk , yn y cyfnod Dynastig Cynnar , tra mewn mannau eraill mae'r un epithet yn dynodi Enlil yn lle hynnyc. [13] Mae testun sy'n hysbys o gopïau o Shuruppak ac Ebla yn cyfeirio at Anu fel "brenin Uruk" dwyfol yn unig. [13] Mewn arysgrifau diweddarach o gyfnod yr Hen Ymerodraeth Babilonaidd , gellid crybwyll Enlil ochr yn ochr ag Anu neu ar ei ben ei hun fel pennaeth y pantheon . [4] Tystiir hefyd drindod yn cynnwys y ddau ohonynt ac Ea. [4] Dim ond yn Uruk yn y canrifoedd olaf y mileniwm cyntaf CC y digwyddodd newid , ac Anu ei ailddyfeisio gan ddiwinyddion fel duw gweithredol . [12]
Rôl astral golygu
Mewn seryddiaeth Mesopotamiaidd , rhannwyd yr awyr yn dri pharth , gyda'r sêr agosaf at y pegwn yn perthyn i Enlil a'r rhai oedd yn agos at y cyhydedd i Ea. [14] Y sêr a leolir rhwng y ddau barth hyn oedd parth Anu . [14] Cyfeiriwyd at y tri fel "Ffyrdd" y duwiau priodol . [15] Mae'r seryddwr John G . Rogers yn cymryd bod ffiniau pob Llwybr ar 17°Gogledd a 17°S . [16] Mae'r rhaniad wedi'i ardystio orau yn y traethawd seryddol MUL.APIN . [14] Nid yw dyddiad ei gyfansoddiad yn hysbys , er ei fod yn hysbys ei fod yn fwy diweddar na'r cyfnod Hen Fabilonaidd , a daw'r cyfeiriad hynaf at raniad teiran yr awyr o ddogfen o'r drydedd ganrif ar ddeg BCE , fersiwn o yr hyn a elwir yn Weddi i Dduwiau'r Nos , nad yw ei gopïau hynaf yn sôn am y cysyniad hwn eto . [14]
Yn Seleucid Uruk , estynnwyd rôl astral Anu ymhellach , ac mewn testun a gyfansoddwyd ym mlwyddyn 71 o gyfnod Seleucid (216/215 BCE) disgrifir ef fel un oedd yn gyfrifol am y ffurfafen gyfan . [17] Ymhellach, dechreuodd dwy seren amgylchynol gael eu galw yn "Anu Fawr ac Antu'r Nefoedd ," ac yn derbyn offrymau fel pe baent yn dduwiau . [17] Maent yn nodweddiadol yn ymddangos ochr yn ochr â'r saith corff nefol mawr arall a oedd yn hysbys i seryddwyr Mesopotamiaidd ddiwedd y mileniwm cyntaf CC: yr haul , y lleuad, a'r planedau Nebēru (Iau) , Dilbat (Venus) , Šiḫṭu ( Mercwri ) , Kayamānu ( Sadwrn) , a Ṣalbatānu ( Mars) . [18]
Eiconograffeg golygu
Nid yw Anu bron byth yn ymddangos mewn gwaith celf Mesopotamiaidd ac nid oes ganddo eiconograffeg anthropomorffig adnabyddadwy . [19] cyfeiriadau ato yn dal symbolau nodweddiadol o frenhiniaeth ddwyfol, megis teyrnwialen a gwrthrych siâp cylch, yn hysbys o ffynonellau testunol . [20]
Mae testun o gyfnod Kassite yn esbonio bod symbol Anu yn goron gorniog ar bedestal . [21] Fe'i tystir ar rai kudurru (cerrig terfyn) , [21] lle mae'n nodweddiadol yn bresennol yn hanner uchaf yr addurn , islaw symbolau Ishtar , Shamash a Sin , a ddarluniwyd ar ben uchaf henebion o'r fathv. oherwydd cynrychioli cyrff nefol . [22] Darluniwyd Anu hefyd ar ffurf coron gorniog mewn cerfwedd Neo-Assyriaidd . [23] Yn ôl Andrew R. George , mae cyfeiriadau at "sedd" duwdod sy'n hysbys o amrywiol destunau topograffig o Babylonia ac Asyria yn debygol hefyd yn cyfeirio at gynrychioliad ar ffurf arwyddlun wedi'i osod ar bedestal . [9] Mae wedi cael ei nodi bod darluniau symbolaidd Anu yn union yr un fath â rhai Enlil . [24] Gallai symbol tebyg hefyd gynrychioli Assur yn y cyfnod Neo-Asyriaidd. [23] Gellid darlunio pob un o'r tri duw hyn yn y ffurf hon yn yr un rhyddhad . [23]
Cymdeithasau â duwiau eraill golygu
Priod golygu
Ki , " ddaear ," yn cael ei ardystio yn dda fel priod Anu . [25] Roedd ei henw wedi'i ysgrifennu'n gyffredin heb benderfyniad dwyfol , ac fel arfer nid oedd yn cael ei hystyried yn dduwies bersonol . [26] [25] Un arall o briod Anu oedd Urash. [4] Yn ôl Frans Wiggermann, hi yw ei wraig a ardystir amlaf . [27] Mae hi wedi'i hardystio'n dda gan ddechrau gyda'r cyfnod Sargonic ac yn parhau i ymddangos fel gwraig i Anu yn aml hyd at yr Hen gyfnod Babilonaidd. [28] Roedd dwyfoldeb gwrywaidd gwahanol o'r enw Urash yn gwasanaethu fel duw tutelary Dilbat. [4] Mae Wiggermann yn cynnig , er bod Ki , fel y cytunwyd yn gyffredinol , yn cynrychioli'r ddaear fel elfen gosmogonig , [26] roedd Urash yn gynrychiolaeth ddwyfol o dir âr. [29] Mae'n awgrymu cyfieithu ei henw fel " tilth", [27] er bod ei etymoleg a'i hystyr yn parhau i fod yn destun dadl . [28] Mae'n ymddangos bod un rhestr dduw Neo-Asyriaidd sy'n hysbys o dri chopi yn cyfuno Ki ac Urash yn un duwdod , d ki-uraš. [30] [28] Darlleniad cynnar anghywir o'r cofnod hwn oedd d ki-ib , a dybiodd yr Asyriolegydd cynnar Daniel David Luckenbill ei fod yn gyfeiriad at y duw Eifftaidd Geb , adnabyddiaeth a ystyrir bellach yn amhosibl . [4] [28]
Mae'r dduwies Antu hefyd wedi'i hardystio fel gwraig i Anu . [31] Mae ei henw yn etymolegol yn ffurf fenywaidd Akkadian o Anu . [32] Mae'r rhestr dduw An = Anum yn ei chyfateb â Ki , [33] tra bod testun geiriadurol o'r cyfnod Hen Fabilon - ag Urash . [32] Mae tystiolaeth , fel yr olaf , y gellid ei hystyried yn dduwies sy'n gysylltiedig â'r ddaear . [34] Mae hi eisoes wedi'i hardystio yn y trydydd mileniwm BCE , o bosibl mor gynnar ag yn y cyfnod Dynastic Cynnar mewn rhestr dduw o Abu Salabikh , [32] er na wyddys unrhyw gyfeiriadau ati gan Uruk cyn y mileniwm cyntaf CC , a hyd yn oed yn y cyfnod Neo-Babilonaidd dim ond mewn un llythyren y mae hi'n ymddangos . [35] Fodd bynnag, tystir hi fel gwraig Anu mewn dogfennau o'r cyfnod Seleucid o'r ddinas hon , [17] a bryd hynny daeth yn brif dduwies iddi ochr yn ochr â'i gŵr . [36]
Mae arysgrif ar ffiguryn addunedol o'r brenin Lugal-kisalsi (neu Lugal-giparesi) , a deyrnasodd ar Uruk ac Ur yn y bedwaredd ganrif ar hugain CC, yn cyfeirio at Nammu fel gwraig Anu . [37] Mae Julia Krul yn cynnig mai paru traddodiadol oedd hwn yn Early Dynastic Uruk , [38] ond yn ôl Frans Wiggermann ni wyddys unrhyw gyfeiriadau uniongyrchol eraill at Nammu fel gwraig Anu . [39] Eithriad posibl yw caniad Hen Fabilonaidd a allai gyfeirio ati fel "un pur o An", ond mae'r ardystiad hwn yn ansicr. [39]
Mewn llenyddiaeth hŷn, cyfieithwyd epithet o Ashratum yn aml fel "briodferch An", ond mae hyn bellach yn cael ei ystyried yn gamgymeriad . [40] Roedd y term Sumerian a ddefnyddir ynddo , é-gi 4 -a , sy'n cyfateb i Akkadian kallatum , yn golygu " merch-yng-nghyfraith " a "briodferch", ond roedd yr ystyr olaf yn dibynnu ar arfer cymdeithasol tadau yn pigo'r priodferched . o'u meibion . [40] Fel epithet o dduwiesau , mae'n dynodi eu statws fel merch-yng-nghyfraith i dduwdod penodol . [41] Er enghraifft , galwyd Aya yn aml yn kallatum oherwydd ei safle fel merch yng nghyfraith Sin a gwraig ei fab Shamash. [42]
Disgrifir duwies o'r enw Ninursala fel dam-bànda Anu , i'w gyfieithu o bosibl fel "gordderchwraig", yn y rhestr dduw An = Anum . [43] Yn ôl Antoine Cavigneaux a Manfred Krebernik , mae hi hefyd wedi'i hardystio mewn rhestr dduwiau o'r Hen Fabilon gan Mari. [43]
Plant golygu
Roedd llawer o dduwiau yn cael eu hystyried yn ddisgynyddion Anu , [44] a gellid ei alw'n "dad y duwiau mawr". [45] Dadleuwyd mai prif rôl Anu yn y pantheon Swmeraidd oedd fel ffigwr hynafiadol , [19] a bod y term Anunna (hefyd Anunnaki, Anunna-anna) , a gyfeiriodd at amrywiol dduwiau Mesopotamaidd gyda'i gilydd , [46] yn golygu "epil Anu" [47] ac yn dynodi duwiau penodol yn arbennig o amlwg . [48]
Roedd Ishkur (Adad) , duw'r tywydd, yn cael ei ystyried yn gyson yn fab i Anu . [49] Er y gall rhai testunau llenyddol gyfeirio at Enlil fel ei dad yn lle hynny , roedd y farn hon yn llai cyffredin ac nid yw bellach yn cael ei chadarnhau mewn unrhyw ffynonellau yn ddiweddarach na'r cyfnod Hen Fabilon. [49] Mae'r unig ffynhonnell i enwi ei fam yn uniongyrchol yn gosod Urash yn y rôl hon . [50] Duw arall a ystyrid yn aml yn fab Anu oedd Enki. [51] Roedd Nammu yn fam i Enki yn nhraddodiad lleol Eridu ac yn y myth Enki a Ninmah , ond mae emyn o deyrnasiad Ishme-Dagan yn cadarnhau bod traddodiad lle'r oedd ei fam yn Urash hefyd yn bodoli . [39] Mewn testunau a gysegrwyd i Ishkur , gellid cyfeirio ato ef ac Enki fel efeilliaid , ond ni ellir dod o hyd i unrhyw epithet cyfatebol mewn cyfansoddiadau sy'n canolbwyntio ar y duw olaf, yn ôl Daniel Schwmer oherwydd oherwydd ei safle uwch yn y pantheon byddai'n peidio â chael budd o gael eich galw'n frawd i dduwdod cymharol is . [52]
Gellir galw Enlil yn fab i Anu , [53] fel y tystiwyd eisoes mewn arysgrif o Lugalzagesi. [54] Mae Xianhua Wang yn cynnig bod y datblygiad hwn i fod i gysoni traddodiad gogleddol, lle'r oedd brenin y duwiau yn Enlil , ag un deheuol , lle chwaraewyd yr un rôl gan Anu , [55] er bod hyd yn oed yn ne Lagash yn perthyn i'r traddodiad arfaethedig hwn yn Enlil . [13] Ffynhonnell arall sy'n cyflwyno Enlil fel mab Anu yw'r myth Enki and the World Order, sydd hefyd yn nodi ei fod yn frawd hŷn i Enki . [56] Fodd bynnag, amrywiol oedd rhieni Enlil . [57] [56] Mae'r traddodiad lle'r oedd ei hynafiaid yn dduwiau Enki-Ninki fel y'u gelwir bellach yn cael ei ystyried yn gonfensiynol gan Asyriolegwyr , er bod deunyddiau'n ymwneud ag ef yn anodd eu dehongli . [58] Ni ddylid drysu rhwng Enki , hynafiad Enlil , a'r duw Enki , fel y nodir gan sillafu gwahanol eu henwau mewn cuneiform. [59] Mewn traddodiad arall eto , Lugaldukuga oedd tad Enlil , ond mae'r testunau sy'n ei osod yn y rôl hon yn gymharol hwyr . [60] Fe'i tystir gyntaf yn y rhestr dduw An = Anum , [61] a gyfansoddwyd yn fwyaf tebygol yn y cyfnod Kassite. [62]
Roedd Amurru (Martu) yn cael ei ystyried yn gyffredinol yn fab i Anu . [63] Dadleuodd Dietz-Otto Edzard y gallai'r ffaith nad oedd yn cael ei ystyried yn fab i Enlil yn lle hynny ddeillio o'i rôl eilradd yn y grefydd Mesopotamiaidd . [63] Mae hefyd yn bosibl bod y cymariaethau rhyngddo ag Ishkur wedi cyfrannu at ddatblygiad yr achau hwn . [63] Dadleuwyd hefyd bod ysgrifen amrywiol o enw Amurru, AN . d MARTU (AN .AN .MARW .TU [64] ) yn cynrychioli dwyfoldeb cyfun sy'n cynnwys Amurru ac Anu . [65] Fodd bynnag, yn ôl Paul-Alain Beaulieu mae'n debyg y dylid ei ddarllen yn syml fel yr ymadrodd Akkadian d Il Amurrim , " duw Amurru ", fel y nodir gan gyfieithiad Hurrian sy'n hysbys o destun dwyieithog gan Emar , d e- ni a-mu-ri-we , sydd â'r un ystyr . [64]
Mae testunau o deyrnasiad Rim-Sîn I a Samsu-iluna yn nodi'r dduwies serch Nanaya yn ferch i Anu . [66] Mae'r syniad hwn hefyd yn bresennol mewn arysgrif o Esarhaddon. [67] Paul-Alain Beaulieu yn dyfalu bod Nanaya wedi datblygu yng nghyd-destun system ddiwinyddol leol lle'r oedd Anu ac Inanna yn cael eu hystyried yn gwpl , a'i bod hi'n cael ei hystyried i ddechrau fel eu merch . [67] Fodd bynnag , fel y nodwyd gan Olga Drewnowska-Rymarz , nid yw cyfeiriadau uniongyrchol at Nanaya fel merch Inanna yn gyffredin , ac mae'n bosibl na chafodd yr epithet hwn ei drin yn llythrennol, ond yn hytrach fel arwydd o agosrwydd rhyngddynt . [66] Ymhellach, gellid ystyried Nanaya hefyd yn ferch i'r gwryw Urash , ac weithiau fe'i gelwid yn benodol yn ferch gyntaf-anedig iddo . [66]
Mewn ffynonellau hwyr , gellid galw Nisaba yn ferch i Anu . [4] Fodd bynnag , fel y nodwyd gan Wilfred G . Lambert o leiaf un testun "yn ymddangos i awgrymu awydd i beidio â chael Anu fel tad Nisaba", [68] ac yn lle hynny yn ei gwneud yn ferch Irḫan , yn y cyd-destun hwn a nodwyd gyda Ea a ei ddeall fel afon gosmig, "tad duwiau'r bydysawd". [69]
Er y gellid ystyried Inanna (Ishtar) yn ferch i Anu ac Antu , cytunir mai'r farn ei bod yn ferch i Nanna [70] a Ningal yw'r traddodiad a ardystir amlaf o ran ei rhiant . [71] Tra bod y fersiwn "Safonol Babylonian" o Epig Gilgamesh , mae testun seryddol a'r Emyn i Frenhines Nippur yn cyfeirio ati'n uniongyrchol fel merch Anu , yn ôl Paul-Alain Beaulieu nid yw'n amhosibl nad yw'r datganiadau hyn yn gwneud hynny . adlewyrchu rhieni ond disgyniad anuniongyrchol yn unig , gydag achyddiaeth ymhlyg lle'r oedd Anu yn dad i Enlil , yn daid i Nanna ac yn hen-daid i Inanna . [70] Ymhellach , mae'r emyn dan sylw hefyd yn ei chyfarch fel merch i'r duw lleuad . [72]
Disgrifiwyd Ishtaran weithiau fel mab i Anu ac Urash , ac o ganlyniad mae rhestr dduwiau Nippur yr Hen Fabilon yn ei gysylltu ag Uruk. [73] Gellid cyfeirio ato hefyd fel Anu Rabu (AN .GAL) , "yr Anu mawr", [74] ond mae Wouter Henkelman yn cynnig bod yr epithet hwn yn hytrach yn arwydd bod cysylltiad yn bodoli rhyngddo a'r duw Elamite Napirisha , y cafodd ei enw ei ysgrifennu gyda'r un cyfuniad o arwyddion cuneiform . [75] Mae'n bosibl bod ymdrechion wedi'u gwneud ar ddiwedd y mileniwm cyntaf BCE i syncreteiddio Ishtaran ac Anu yn ystod cyfnod o gydweithredu rhwng diwinyddion o Uruk , Nippur a Der , ond mae tystiolaeth uniongyrchol yn brin ar hyn o bryd . [76]
Mae duwiesau pellach a ardystiwyd fel plant Anu yn cynnwys y duwiesau meddyginiaethol Ninisina a Ninkarrak (a adnabyddir yn uniongyrchol hefyd fel merched ei wraig Urash) , [77] Bau (y gellid ei galw'n ferch gyntaf-anedig) , [42] y dduwies gwehydd Uttu (mewn a ffynhonnell sengl) , [9] y duw negesydd Papsukkal , [4] Geshtinanna (mewn emyn o Shulgi , sydd hefyd yn sôn am Urash fel ei mam) , [28] y duw tân Gibil (a thrwy gysylltiad ag ef hefyd Nuska ) , [78] Šiḫṭu, cynrychiolaeth ddwyfol y blaned Mercwri (yn Seleucid Uruk), [78] ac o bosibl yr Urash gwrywaidd . [4] Ni ellir yn bendant a oedd Anu yn dad i Shara yn nhraddodiad ei ganolfan gwlt , Umma, gan fod gan y cyfeiriad mwyaf uniongyrchol , yr ymadrodd aia DINGIR ù-TU-zu mewn emyn , ddau gyfieithiad posibl : " dy dad An a'th gynhyrfodd ," neu " dy dad dwyfol a'th gynhyrfodd". [79] Yn ogystal, gall rhai cyfeiriadau at Anu fel tad duwdod penodol fod yn drosiadol neu'n anuniongyrchol , fel yn achos Nanna (mab i Enlil a Ninlil yn nodweddiadol) [80] neu Nungal. [81]
Gellid ystyried Anu hefyd yn dad i wahanol gythreuliaid . [82] Edrychwyd ar Lamashtu ei ferch . [83] Mae grŵp o saith , wyth neu naw o gythreuliaid Asakku o'r enw "meibion Anu" hefyd yn hysbys . [4] Mewn testun y cyfeirir ato fel y Compendium Nippur gan ymchwilwyr modern , nodir Latarak fel Asakku ac fel mab i Anu . [84] Mae Epig Erra yn disgrifio'r Sebitti fel ei greadigaethau , a roddwyd wedi hynny i'r duw eponymaidd fel arfau . [85]
Hynafiaid golygu
Nid yw'r testunau cynharaf yn trafod tarddiad Anu , a thybir ei ragoriaeth yn syml . [3] Mewn traddodiadau diweddarach , Anshar oedd ei dad fel arfer , [86] a'i briod oedd Kishar. [87] Mae traddodiad arall yn fwyaf tebygol o ystyried Alala a Belili fel ei rieni . [88] Mae grŵp mwy o'i hynafiaid , wedi'u trefnu'n genedlaethau lluosog , yn hysbys o ffynonellau mytholegol ac ysgolheigaidd . [31] Bathodd Wilfred G . Lambert y term "Theogony of Anu" i gyfeirio at drefniadau'r duwiau hyn ar y cyd . [59] Mae o leiaf bum fersiwn yn hysbys o incantations , er mewn tair o bob pump y pâr cyntaf yw Duri a Dari , a'r olaf - Alala a Belili . [59] Mae fersiwn ychydig yn wahanol yn hysbys i'r rhestr duw An = Anum , er bod gwahaniaethau rhwng copïau unigol hefyd . [4] Mae Lambert yn cynnig bod o leiaf ddau draddodiad gwahanol yn bodoli i ddechrau , ond fe'u cyfunwyd yn ddiweddarach yn rhestr wedi'i phatrymu ar y rhai sy'n gysylltiedig ag Enlil . [89] O leiaf mewn rhai achosion , roedd rhestrau hir o hynafiaid dwyfol i fod i helpu i osgoi goblygiadau llosgach dwyfol , a oedd yn anodd eu cysoni â thabŵau llosgach cryf a gadarnhawyd o wahanol gyfnodau yn hanes Mesopotamaidd . [90]
Mae'n debyg bod Duri a Dari yn cynrychioli amser a ddeellir fel grym sylfaenol yn y greadigaeth , ac mae eu henwau yn deillio o ymadrodd Akkadian sy'n golygu "byth ac byth". [91] Roedd paru Alala a Belili yn fwyaf tebygol yn seiliedig yn gyfan gwbl ar fod eu dau enw yn ailadroddus , ac mewn mannau eraill maent yn digwydd mewn rolau digyswllt yn annibynnol ar ei gilydd . [92] parau o dduwdodau ardystiedig pellach a ystyrir yn hynafiaid Anu yn cynnwys Egur a Gara , nad yw eu cymeriad yn hysbys , [91] Lahmu a Lahamu , sy'n deillio o enw math o greadur chwedlonol dyfrol , [91] dwy dduwdod yr oedd eu henwau wedi'i ysgrifennu'n logograffegol fel d ALAM o bosibl yn cynrychioli un arall o'r parau hysbys neu'n gysylltiedig â'r isfyd , [4] ac Enurulla a Ninurulla, "arglwydd" a "boneddiges" y "ddinas gyntefig", yr adlewyrchwyd eu cynnwys yng nghoeden deulu Anu yn fwyaf tebygol . "pwysigrwydd y ddinas yn meddwl hynafol Mesopotamian". [93] Mae'r achau duwiau a gyflwynir yn yr Enūma Eliš yn deillio o'r rhestrau o hynafiaid Anu o ffynonellau cynharach . [59] Y parau a restrir yn y cyfansoddiad hwn yw Apsu a Tiamat , Lahmu a Lahamu, ac Anshar a Kishar . [59] Nid yw'r cyntaf ohonynt wedi'i ardystio mewn unrhyw ffynonellau cynharach . [74]
Mae'r rhestr dduw An = Anum yn cyfeirio at Nammu fel y "fam a roddodd enedigaeth i'r Nefoedd a'r Ddaear", d ama-tu-an-ki, ond fel y nodwyd gan Frans Wiggermann , mae'r termau an a ki yn fwyaf tebygol o gael eu deall gyda'i gilydd yn hyn o beth . achos . [94] Mae cyfeiriad tebyg yn hysbys o fformiwla exorcism y tybir ei bod yn rhagddyddio'r cyfnod Babylonaidd Canol. [4] Nid oes unrhyw arwydd bod y weithred hon o greu yn cynnwys ail dduwdod yn gweithredu fel priod Nammu . [94] Mae hi'n ymddangos mewn amrywiad o achau Anu yn An = Anum, er fel y dywed Lambert , cafodd ei "gwthio allan (...) i mewn i fath o atodiad". [95] Oherwydd tystiolaethau prin Nammu , rhagdybir heddiw "nad oedd hi'n cael ei chydnabod yn gyffredinol y tu allan i Eridu". [95]
Gallai un weddi i Papsukkal gyfeirio at draddodiad yr oedd Anu yn fab i Enmesharra ynddo. [96] Mewn testun arall, mae Anu ac Enlil yn derbyn eu safbwyntiau gan y duw hwn, nid o reidrwydd yn heddychlon . [96]
Oherwydd ei gysylltiad â duwiau hynafiaid amrywiol , gallai Anu gael ei gysylltu'n achlysurol â'r isfyd. [78] Mae un testun esboniadol Assyriaidd yn sôn am Antu yn gwneud offrymau angladdol iddo . [97] Fodd bynnag , yn ôl Julia Krul , mae'n amhosib dweud pa mor eang oedd yr adnabyddiaeth o'r agwedd hon ar ei gymeriad , a dylid osgoi datganiadau eang am Anu yn cael ei uniaethu'n llwyr â duwiau'r isfyd yn niwinyddiaeth Seleucid Uruk. [17]
Yn nhraddodiad Hurrian golygu
Er y tybir yn aml mai Hurrian Alalu oedd tad Anu, yn debyg i'w gymar Mesopotamaidd Alala , [88] a bod Kumarbi yn ei dro yn cael ei ystyried yn fab Anu , [98] dadleuwyd hefyd bod dwy linach ar wahân o dduwiau yn ymddangos. ym mhrolog myth Kumarbi , ac felly na ddylid ystyried Alalu ac Anu yn dad a mab mewn ffynonellau Hurrian . [99] Cyfeirir yn uniongyrchol at Kumarbi fel “had” Alalu yng Nghân Kummarbi. [100] Mae hefyd yn annerch ei hun fel "mab Alalu" mewn myth arall sy'n perthyn i'r un cylch , Song of Ḫedammu. [101] Mae trefn duwiau mewn cytuniadau rhyngwladol hefyd yn cefnogi'r syniad bod Alalu a Kumarbi yn perthyn i'r un llinell , ond nid yw Anu . [102] Mae'r Hittitolegydd Gary Beckman yn nodi ei bod yn ymddangos bod y ddwy linell yn unedig yn unig â genedigaeth y genhedlaeth newydd o dduwiau ( Teshub, Tashmishu ac eraill) , o ganlyniad i ysbaddu Kumarbi o Anu , [103] a arweiniodd at "faich ", Had Anu , yn cael ei osod y tu mewn iddo . [100] Mae'r broses yn cael ei chymharu'n farddonol â chynhyrchu efydd o dun a chopr. [100]
Gweinyddwyr golygu
Roedd Ninshubur , "archetypal vizier y duwiau", [104] yn gysylltiedig yn bennaf ag Inanna , ond gellid ei disgrifio hefyd fel sukkal (vizier dwyfol , dwyfoldeb cynorthwyol) Anu . [105] Mae'r cysylltiad rhyngddi hi ac Anu yn cael ei ardystio o deyrnasiad Trydydd Brenhinllin Ur ymlaen . [105] Deilliodd ei rôl fel duwdod ymyraethol poblogaidd yng nghrefydd Sumeraidd o'i safle fel gwas i dduwiau mawr, a arweiniodd at y gred ei bod yn gallu cyfryngu â'i meistri , gydag Inanna ac Anu , ar ran deisebwyr dynol . [106] duwdod arall y gellid ei osod yn yr un rôl oedd Ilabrat. [3] Mewn testunau o'r ail fileniwm CC, roedd Ninshubur ac Ilabrat yn cydfodoli [104] ac mewn rhai achosion o leiaf roedd enw Ninshubur , a gafodd ei drin yn wrywaidd , yn sillafiad logograffegol o Ilabrat , er enghraifft yn Mari mewn enwau personol . [107] Cynigiwyd bod yr amrywiad yn rhyw Ninshubur yn gysylltiedig â syncretiaeth ag ef . [108] Gellid ystyried y dduwies Amasagnudi fel sukkal Anu hefyd, fel y tystiwyd mewn un testun geiriadurol Hen Fabilonaidd . [109] Mae Kakka hefyd yn cael ei ardystio yn y rôl hon mewn ychydig o achosion , [110] er yn yr Enūma Eliš ef yw sukkal Anshar yn lle hynny . [111]
Mewn cyfnodau diweddarach , cafodd sukkals eraill o Anu eu cuddio gan Papsukkal , a gysylltwyd yn wreiddiol â'r duw Zababa , y mae'n debygol bod ei godiad wedi'i wreiddio'n syml ym mhresenoldeb y gair sukkal yn ei enw. [112] Yng nghyd-destun yr hyn a elwir yn "ddiwinyddiaeth hynafiaethol" yn dibynnu i raddau helaeth ar restrau duw , a ddatblygodd yn Uruk o dan reolaeth Achaemenid a Seleucid , [11] cafodd ei uniaethu'n llwyr â Ninshubur ac felly daeth yn sukkal Anu ac yn un o'r deunaw duwiau mawr y ddinas . [113] Nid oedd yn cael ei addoli yn y ddinas hon yn gynharach . [114]
Cyfwerthoedd tramor golygu
Yn ôl sylwebaeth Šurpu , Jabru oedd cymar Elamite Anu . [115] Fodd bynnag , yn ôl y rhestr duw An = Anum , duw yn dwyn yr enw Yabnu ( d ia-ab-na ) oedd "Enlil Elam". [116] Daeth Wilfred G. Lambert i'r casgliad y dylid ystyried Jabru ac Yabnu yn ddau sillafiad o'r un enw . [115] Tra bod Jabru yn cael ei ddisgrifio fel duw Elamite mewn ffynonellau Mesopotamiaidd, nid oes unrhyw destunau Elamite hysbys yn sôn amdano . [115]
Yn y rhestr duw Anšar = Anum , un o'r enwau Anu yw Hamurnu , sy'n deillio o'r gair Hurrian sy'n cyfeirio at y nefoedd . [61] Fodd bynnag, tra bod Hurriaid yn addoli daear a nefoedd , nid oeddent yn eu hystyried yn dduwiau personol . [117] Ymhellach , mae Anu yn ymddangos o dan ei enw ei hun ym mytholeg Hurrian . [118]
Tra bod Robert Monti yn dadlau ei bod yn ymddangos bod y Canaaneaid wedi priodoli priodoleddau Anu i El , [119] nid oedd unrhyw gyfwerth ag Anu yn bresennol mewn gwirionedd ym mhantheonau amrywiol daleithiau hynafol Syria. [120] Ystyriwyd bod pennaeth y pantheon cefnwlad , Dagan , a phennaeth y pantheon arfordirol , El , yn cyfateb i Enlil , yn hytrach nag Anu . [120] Disgrifia Monti hefyd dduw y mae'n cyfeirio ato fel "Shamem" fel yr hyn sy'n cyfateb yn fwyaf uniongyrchol i Anu yn y pantheon Canaaneaidd ac fel personoliad o'r awyr , [119] ond teitl y duw tywydd Baal a ddatblygodd oedd yr enw hwn . i mewn i dduwdod ar wahân , mae Baalshamin , [121] ac mae testunau Aramaeg yn dangos ei fod yn cael ei ystyried yn gyfystyr â Hadad , yn hytrach nag Anu , ymhellach i'r dwyrain . [122]
Cynigiwyd weithiau fod Anu yn cael ei uniaethu â’r duw Groeg Zeus yn y cyfnod Hellenistig , ond mae’r rhan fwyaf o Asyriolegwyr yn ystyried y posibilrwydd hwn yn ansicr , un eithriad yw Eleanor Robson. [78] Julia Krul yn tynnu sylw at awduron sy'n ei gynnig nad yw'n egluro a ydyn nhw'n golygu "pe bai'r Seleucidau wedi gwneud hafaliad o'r fath eu hunain (...) , neu fod yr offeiriad-ysgolheigion Uruke wedi argyhoeddi eu brenhinoedd newydd o'r tebygrwydd rhwng y ddau dduw (...) , neu hyd yn oed eu bod yn wirioneddol gredu bod Anu a Zeus yr un peth”. [78] Nid oes tystiolaeth uniongyrchol o unrhyw un o'r posibiliadau hyn ar gael . [123] Yn ôl Walter Burkert , ymchwilydd i grefydd Groeg hynafol , mae tebygrwydd llenyddol uniongyrchol rhwng Anu a'r Zeus . [124] Yn ôl iddo , mae'r olygfa o Dabled VI o Epig Gilgamesh lle mae Ishtar yn dod o flaen Anu ar ôl cael ei gwrthod gan Gilgamesh ac yn cwyno i'w mam Antu , ond yn cael ei cheryddu'n ysgafn gan Anu , yn cael ei chyfateb yn uniongyrchol gan olygfa o Book V yr Iliad. [125] Yn yr olygfa hon , mae Aphrodite , y mae Burkert yn ei ystyried yn ddatblygiad Groegaidd diweddarach o Ishtar , yn cael ei glwyfo gan yr arwr Groegaidd Diomedes wrth geisio achub ei mab Aeneas. [126] Mae hi'n ffoi i Fynydd Olympus , lle mae hi'n crio ar ei mam Dione , yn cael ei gwatwar gan ei chwaer Athena , ac yn cael ei geryddu'n ysgafn gan ei thad Zeus. [126] Nid yn unig y mae'r naratif yn gyfochrog yn arwyddocaol , [126] ond felly hefyd y ffaith bod enw Dione yn ffemineiddiad o enw Zeus ei hun , yn union fel y mae Antu yn ffurf fenywaidd ar Anu. [126] Nid yw Dione yn ymddangos trwy weddill yr Iliad , lle mae cymar Zeus yn lle hynny y dduwies Hera. [126] Felly daw Burkert i'r casgliad bod Dione yn amlwg yn galc o Antu . [126]
Cynigiwyd cywerthedd rhwng Anu ac Ahura Mazda yn seiliedig ar y dybiaeth y gallai pobl nad oeddent yn Beriaidd yn yr Ymerodraeth Achaemenid fod wedi ystyried yr olaf yn syml fel duw awyr . [127]
Addoli golygu
Cysylltid Anu yn bennaf â dinas Uruk , lle'r oedd yn un o'r prif dduwiau wrth ymyl Inanna ( Ishtar ) a Nanaya , ond cyn diwedd y cyfnod Neo-Babilonaidd roedd cwmpas llai na'u cwlt hwy . [130] Tybir yn aml mai'r "Deml Wen", fel y'i gelwir , sy'n dyddio'n ôl i gyfnod Uruk IV (3500-3100 BCE) oedd ei ganolfan gwlt wreiddiol , a chyfeirir ati weithiau hyd yn oed fel yr "Anu ziggurat " mewn llenyddiaeth fodern . [78] Fodd bynnag, nid oes unrhyw dystiolaeth bod Anu mewn gwirionedd yn cael ei addoli yn y strwythur hwn . [38] Mae ei bresenoldeb yn y testunau hynaf yn parhau i fod yn destun dadl, oherwydd mae'n ansicr os nad yw'r arwydd cuneiform DINGIR sy'n bresennol ynddynt o reidrwydd yn dynodi duw penodol . [38] Paul-Alain Beaulieu i'r casgliad nad oes modd profi a yw'n ymddangos yn y ffynonellau hyn . [131]
Nid oes unrhyw arwydd ychwaith bod Eanna , "Tŷ'r Nefoedd" ( Sumerian: e 2 -anna; Cuneiform: Nodyn:Cuneiform E 2 .AN [a] ) , prif deml Uruk yn y cyfnod hanesyddol, oedd cartref Anu yn unig yn wreiddiol , fel y cynigir weithiau yn y gorffennol . [133] Roedd eisoes yn gysylltiedig ag Inanna yn y pedwerydd mileniwm BCE , ac mae ei rôl fel duwies tutelary Uruk yn fwyaf tebygol yn dyddio o leiaf i'r cyfnod hwn hefyd . [133] Mae Julia Krul yn cynnig, hyd yn oed pe bai Anu eisoes yn cael ei addoli yn y cyfnod Uruk , mae'n debygol y byddai'n rhaid iddo rannu teml Eanna ag Inanna . [38] Nid yw'r testunau hynaf yn sôn am yr Eanna eto , ac nid yw'n sicr a oedd noddfa o'r enw "Ean" yn fwyaf tebygol y tystiwyd ynddo yn deml i Anu ac a oedd yn cyfateb i unrhyw strwythur diweddarach . [131] Trwy'r cyfnodau Dynastic Cynnar , Sargonic ac Ur III , Inanna oedd prif dduwdod y ddinas , ac Eanna yn cael ei hystyried fel ei theml yn bennaf oll. [131] Mae arysgrif Bassetki o Naram-Sin yn arbennig yn cefnogi'r farn mai Inanna oedd duwies Uruk a'i bod yn cael ei gweld yn fwy arwyddocaol nag Anu . [134] Nid oes unrhyw gyfeiriadau at Anu yn hysbys o arysgrifau llywodraethwyr Ur III sy'n sôn am yr Eanna , er ei fod yn ymddangos mewn rhestrau offrwm . [134] Fodd bynnag , mae arysgrifau brenhinol o'r Hen gyfnod Babylonaidd yn nodi y credwyd bod Anu yn trigo yn yr Eanna . [38] Yn y fersiwn Hen Fabilonaidd o Epig Gilgamesh , disgrifir Eanna fel annedd Anu yn unig , ond mae'r fersiwn "Safonol Babylonian" ddiweddarach yn ei gysylltu ag Ishtar ac Anu . [38] Cynigiwyd y gallai'r hen draddodiad , yn debyg i bennod Bull of Heaven , nodi bodolaeth teimlad gwrth-Ishtar ymhlith y rhai sy'n casglu'r gwaith hwn . [135] Ar yr un pryd nid yw Anu yn chwarae unrhyw ran fawr ac Inanna yw unig berchennog Eanna yn y mythau am Enmerkar a Lugalbanda , brenhinoedd chwedlonol eraill Uruk y cyfeirir atynt yn gyffredin mewn llenyddiaeth Mesopotamaidd . [136] Mae traddodiad mytholegol lle'r oedd yr Eanna yn perthyn yn wreiddiol i Anu , ond wedi'i thrawsfeddiannu'n ddiweddarach gan Inanna yn hysbys o gyfansoddiadau llenyddol lluosog , [78] ond efallai mai dim ond myth sefydlu oedd yn esbonio sut y sefydlwyd y temlau cyntaf . [133]
Gan ddechrau yn y cyfnod Ur III , daeth Anu i gael ei hystyried yn aelod o driawd o dduwiau mwyaf blaenllaw a ddefnyddiwyd mewn arysgrifau brenhinol , a oedd hefyd yn cynnwys Enlil ac Enki. [137] Crybwyllir sedd , a elwir yn Barakiskilla ("dais , lle pur") a gardd a gysegrwyd iddo mewn dogfennau o deyrnasiad Ur-Nammu. [138] Mae eu lleoliad yn ansicr, ond cynigiodd Andrew R . George yn betrus Ur. [138] Yn y cyfnod Isin-Larsa canlynol , ni wnaeth brenhinoedd Isin unrhyw gyfeiriad at Anu yn eu fformiwlâu blwyddyn . [67] Adfywiodd Rim-Sîn I o Larsa y traddodiad a galw ar y triawd traddodiadol ynddynt , o bosibl i ddangos ei fod yn bwriadu rheoli de Babilonia i gyd . [137] Awgrymwyd hefyd bod un o'i ragflaenwyr , Gungunum , wedi galw ar Anu, Enlil a Nanna fel trindod tebyg yn ei arysgrifau i ddangos ei fod yn rheoli eu prif ganolfannau cwlt . [137] Ar ôl gorchfygu teyrnas Rim-Sin I , dechreuodd Hammurabi o Babilon alw ar Anu ac Enlil , er nad Ea , yn ei fformiwlâu ei hun . [137] Nid oes tystiolaeth debyg ar gael o deyrnasiad Samsu-iluna , a alwodd Anu ac Enlil mewn un arysgrif yn unig sydd fwyaf tebygol yn ymwneud ag adfeddiannu dinasoedd deheuol . [137] Anaml y soniodd brenhinoedd diweddarach o'r un llinach am y pâr, yn fwyaf tebygol fel rhan o fformiwlâu seremonïol a fwriadwyd i glymu eu teyrnasiad i draddodiad hirach . [137]
Yn Asyria , mae Anu yn ymddangos am y tro cyntaf mewn arysgrif o Shamshi-Adad I , a ddisgrifiodd ef fel un o'r duwiau a roddodd frenhiniaeth iddo . [3] Daeth teml o Adad a adeiladodd yn Assur yn ddiweddarach i fod yn gysegredig i dduw'r tywydd ac i Anu . [138] [139] Roedd igam-ogam , Emelamanna ("tŷ pelydriad y nefoedd") yn cyd-fynd ag ef . [138] Mae Daniel Schwemer yn awgrymu bod paru'r ddau dduw hynny yn seiliedig ar y farn gyffredin mai tad a mab oeddent . [139]
Nid oes unrhyw gyfeiriadau uniongyrchol at addoli Anu yn hysbys o'r rhan o'r Hen gyfnod Babylonaidd pan symudwyd cyltiau Uruk dros dro i Kish yng ngogledd Babilonia . [140] Eithriad posibl yw duwdod neu dduwiau a ddynodwyd gan y logogram AN . d INANNA . [140] Fodd bynnag, cynigiwyd hefyd nad yw'n cynrychioli Anu ac Inanna fel pâr , fel y tybir yn gyffredin , [141] ond amlygiad penodol o Inanna , [140] Urkitum. [142] Ar hyn o bryd nid oes cytundeb ynglŷn â'r broblem hon mewn ysgolheictod ac mae pa dduwdod neu dduwiau y mae'n cyfeirio atynt yn parhau i fod yn ansicr . [143]
Mewn dogfennau o deyrnasiad llinach y Sealand Cyntaf , disodlwyd y triawd a oedd yn cynnwys Anu gan dyad Enlil ac Ea (Enki) . [144] Nid yw'r unig restr dduw sy'n hysbys o archifau Sealand yn sôn am Anu o gwbl , ac yn syml mae'n dechrau gydag Enlil . [137] Er hynny, tystir ef mewn ychydig restrau offrwm . [145] Ar ben hynny, mae'n bosibl y gallai enw'r brenin Akurduana fod yn theofforig a dylid ei gyfieithu fel "llifogydd cynddeiriog Anu", er bod hyn yn parhau i fod yn ansicr ac efallai mai'r gair cyffredin "nef" yw'r cyfieithiad cywir o'r arwydd AN yn yr achos hwn yn lle . [146]
Nid yw'r Rhestr Demlau Babilonaidd , fel y'i gelwir , a gyfansoddwyd fwyaf tebygol yn y mileniwm cyntaf CC yn sôn am unrhyw demlau o Anu , er bod y dinasoedd mwyaf deheuol , ac eithrio Larsa , Ur ac Eridu , wedi'u cynrychioli'n wael yn gyffredinol ynddi . [138] Mae un testun litwrgaidd yn nodi bod teml Anu o'r enw Ekinamma o bosibl yn bodoli yn Kesh. [138] Mae'r emyn BRM IV 8 yn rhestru deg enw o demlau sy'n gysylltiedig ag ef , [138] gan gynnwys yr Eanki [138] a'r Egalankia , a leolir o bosibl yn Uruk . [138]
Yn y cyfnod Neo-Babilonaidd , dim ond noddfa fechan oedd gan Anu yn Uruk . [78] Disgrifiwyd ef fel dwyfoldeb cymharol ddibwys yn arferion crefyddol y cyfnod hwn . [78] [67] Er bod archifau Neo-Babilonaidd lluosog o Uruk wedi'u cloddio a'u cyhoeddi , hyd yn hyn datgelodd ymchwil mai dim ond nifer fach o bobl yn dwyn enwau theofforig yn galw ar Anu cyn teyrnasiad Nabonidus , gyda chyfanswm o bump yn cael eu crybwyll yn hysbys dogfennau yn ôl yr amcangyfrif uchaf . [8] Yr enghraifft fwyaf hanesyddol nodedig yw Anu-aḫu-iddin , a oedd yn llywodraethwr Uruk yn ystod teyrnasiad Nabopolassar. [8] Dechreuodd nifer yr enwau hyn godi yn ystod teyrnasiad Nabonidus. [8] Mae dogfennau o deyrnasiad Dareius I yn dangos twf pellach , er bod enwau sy'n galw duwiau gogledd Babilonaidd yn bennaf , yn ogystal â Nanaya , Ishtar a Shamash (o Larsa) yn parhau i fod yn niferus . [8] Cynigiwyd bod y newid o blaid Anu wedi cyflymu yn ystod teyrnasiad Xerxes I. [8] Ar ôl gwrthryfel dinasoedd gogledd Babilonaidd yn erbyn rheolaeth Persia yn 484 BCE , mae'n ymddangos bod y brenin hwn wedi ad-drefnu strwythur traddodiadol clerigwyr Mesopotamiaidd , ac er na wrthryfelodd Uruk, nid oedd wedi'i eithrio rhag newidiadau . [78] Cynigiwyd bod yr offeiriaid hŷn , a oedd yn aml yn gysylltiedig â dinasoedd y gogledd ac a oedd yn ymwneud yn bennaf â chwlt Ishtar , yn cael eu disodli gan nifer o deuluoedd lleol pwerus a gysegrwyd i Anu . [78] Mae Julia Krul yn awgrymu bod eu haelodau'n debygol o gynllunio i ehangu cwmpas cwlt Anu yn y cyfnod Neo-Babilonaidd eisoes , ond nad oeddent yn gallu gwneud hynny oherwydd buddiannau'r brenhinoedd , a oedd yn ffafrio Marduk fel pennaeth y pantheon . [78]
Diwygiadau diwinyddol yn Achaemenid a Seleucid Uruk golygu
Arweiniodd dial Xerxes yn erbyn clerigwyr Uruk at gwymp Eanna fel canolbwynt bywyd crefyddol ac economi Uruk , a gwnaeth greu system newydd yn canolbwyntio ar addoli Anu a'i briod Antu , yn hytrach nag Ishtar a Nanaya , posibl . [78] Nid yw manylion ei ddatblygiad cynnar yn cael eu deall yn dda , gan fod testunau Mesopotamiaidd o flynyddoedd olaf rheol Achaemenid yn ymwneud â gweinyddu teml a materion crefyddol eraill yn brin . [78] Ni ddirywiodd y ddinas gyfan , a gwasanaethodd amrywiol ddibenion gweinyddol a milwrol , fel y tystiwyd er enghraifft mewn dogfennau o deyrnasiad Dareius II . [78] Fe'i disgrifiwyd hyd yn oed fel y ddinas fwyaf a mwyaf llewyrchus ym Mesopotamia yng nghanrifoedd olaf y mileniwm cyntaf CC . [78] Tybir bod esgyniad Anu i ben y pantheon swyddogol wedi'i gwblhau erbyn y flwyddyn 420 CC . [8] Mewn enwau theofforig , mae eisoes yn dominyddu mewn dogfennau economaidd o deyrnasiad Artaxerxes I a Darius II. [8] Mewn ffynonellau o'r cyfnod Seleucid canlynol , ymddengys bod cwlt Anu yn ffynnu . [78] Adeiladwyd teml newydd, a gysegrwyd ar y cyd iddo ef ac Antu , y Bīt Rēš (prif deml) [138] ar ryw adeg a daeth yn ganolfan newydd i fywyd crefyddol y ddinas . [8] Daw'r ardystiad dyddiedig hynaf o'r strwythur hwn o destun a luniwyd yn wreiddiol yn ystod "teyrnasiad Seleucos ac Antiochos," yn ôl pob tebyg naill ai Seleucus I Nicator ac Antiochus I Soter (292/1 - 281/0 BCE) neu Antiochus . Fi a'i fab Seleucus (280/79 – 267/6 BCE) . [78] Roedd cyfadeilad Bīt Rēš hefyd yn cynnwys ziggurat newydd, yr Ešarra (Sumerian: "tŷ'r bydysawd") , [138] y strwythur mwyaf o'r fath sy'n hysbys o Mesopotamia ac yn ail fwyaf yn gyffredinol ar ôl cyfadeilad Elamite yn Chogha Zanbil. [78] Mae'n debyg bod ei enw wedi'i fenthyg o strwythur tebyg yn Nippur a gysegrwyd i Enlil . [12]
Mae esboniadau lluosog wedi'u cynnig ar gyfer drychiad Anu , er bod yn rhaid iddynt aros yn ddamcaniaethol oherwydd diffyg tystiolaeth uniongyrchol . [147] Dadleuwyd ei fod wedi'i fodelu ar safle Ahura Mazda yng nghrefydd yr Achaemenidsv, [78] ond mae Paul-Alain Beaulieu yn nodi , gan fod arwyddion cyntaf ohono eisoes yn weladwy o dan Nabonidus , ei bod yn annhebygol ei fod oedd yn batrwm ar grefydd Persia. [147] Ar yr un pryd , mae'n ystyried ei bod yn bosibl bod gweinyddiaeth Achaemenid wedi annog addoli Anu , gan ei weld fel ffordd i gyfyngu ar ddylanwad Babilon a'i elitau ar drigolion dinasoedd Mesopotamia eraill . [148] Mae cysylltiad tebyg wedi'i gynnig yn achos Anu a Zeus [17] ond mae hefyd yn parhau i fod yn ansicr . [78] Yn hytrach , mae Beaulieu yn cynnig bod cynydd Anu wedi'i ysbrydoli'n rhannol gan rwydwaith o gysylltiadau syncretiaeth rhyngddo ef , Anshar , a addolid hefyd yn Uruk , a'r prif dduw Asyria Ashur , y gellid ei uniaethu â'r olaf yn Asyria. [149] Fodd bynnag , mae Julia Krul yn nodi nad oes sicrwydd bod Anshar yn cael ei ddeall mewn gwirionedd fel Ashur yn Uruk , heb sôn am ei fod yn cael ei ystyried yn ffurf ar Anu gan glerigwyr lleol . [150] Beaulieu ei hun yn cyfaddef y gallai'r rhan fwyaf o'r dystiolaeth a allai gefnogi ei ddamcaniaeth ddangos yn syml fod drychiad Assur ac Anu yn dibynnu ar fodelau tebyg sy'n bodoli eisoes , megis y diwinyddiaeth sy'n canolbwyntio ar Enlil . [151] Gan fod Uruk wedi'i orfodi i dderbyn diwinyddiaeth Babilon yn ystod y cyfnod Neo-Babilonaidd , mae'n bosibl hefyd bod drychiad Anu yn cael ei weld fel amlygiad o hunaniaeth leol . [147] Ar yr un pryd , nid yw'n amhosib bod cwlt canoledig newydd yr Anu wedi'i batrymu ar ddiwinyddiaeth Babilonaidd a gallai hyd yn oed nifer o wyliau a defodau Anu fod wedi'u patrwm ar ôl rhai Marduk . [8] Gwyddys hefyd am enghreifftiau o ailysgrifennu cyfansoddiadau wedi'u neilltuo i Marduk neu Enlil i weddu i gwlt newydd yr Anu . [12] Adnodd a ddefnyddiwyd yn gyffredin gan ddiwinyddion a hynafiaethwyr yn gweithio ar ddrychiad Anu oedd rhestrau duw , megis An = Anum , a roddodd y dystiolaeth angenrheidiol i gyfiawnhau'r newid hwn ac enghreifftiau eraill o ailstrwythuro'r pantheon dinas . [152] Yn fwyaf tebygol roedd y diddordeb cynyddol mewn seryddiaeth a seryddiaeth ymhlith y clerigwyr hefyd yn chwarae rhan . [153]
Uruk yn y cyfnodau Seleucid hwyr a Parthian golygu
Er y rhagdybir bod gweithgaredd crefyddol yn Uruk wedi parhau trwy'r cyfnod Seleucid hwyr a'r cyfnodau Parthian cynnar , dinistriwyd rhan fawr o gyfadeilad Bīt Rēš gan dân yn y pen draw . [78] Fe'i hailadeiladwyd fel caer , a thra bod teml fechan wedi'i hadeiladu wrth ei hymyl yn y cyfnod Parthian , mae'n debyg nad oedd duwiau Mesopotamiaidd yn cael eu haddoli yno mwyach . [78] Yn ôl arysgrif Groeg dyddiedig i 111 CE , roedd y duwdod a addolir yn Uruk yn y mileniwm cyntaf cynnar yn ymddangos fel arall yn anhysbys Gareus , y mae ei deml ei hadeiladu yn ystod teyrnasiad Vologases I o Parthia mewn arddull tramor yn debyg i adeiladau Rhufeinig. [78] Mae'r testun cuneiform terfynol o'r safle yn dabled seryddol dyddiedig i 79 neu 80 CE , o bosibl y testun cuneiform olaf a ysgrifennwyd yn yr hynafiaeth . [78] Tybir bod gweddillion olaf crefydd a diwylliant lleol Uruk wedi diflannu erbyn y goncwest Sasanaidd ar Mesopotamia , er y gallai addoli duwiau unigol fod wedi goroesi ysgrifennu cuneiform . [78]
Mytholeg golygu
Swmeraidd golygu
Myth creu Sumerian golygu
- Prif: Sumerian creation myth
Y brif ffynhonnell o wybodaeth am y myth creu Sumerian yw'r prolog i'r gerdd epig Gilgamesh, Enkidu, a'r Netherworld , [154] [155] sy'n disgrifio'n gryno y broses o greu: ar y dechrau , dim ond Nammu, y môr cyntefig. [155] Yna , mae Nammu yn rhoi genedigaeth i An (yr enw Sumerian ar Anu) , yr awyr , a Ki , y ddaear . [155] Mae An a Ki yn paru â'i gilydd , gan achosi Ki i roi genedigaeth i Enlil , duw y gwynt . [155] Mae Enlil yn gwahanu An oddi wrth Ki ac yn cario'r ddaear fel ei barth , tra bod An yn cario'r nen . [155]
Yn Sumerian , defnyddiwyd y dynodiad " An " yn gyfnewidiol â " y nefoedd " fel ei bod yn amheus mewn rhai achosion a yw'r duw An neu'r nefoedd yn cael ei ddynodi o dan y term . [156] [157] Mewn cosmogoni Sumerian , roedd y nefoedd yn cael ei rhagweld fel cyfres o dri chromen yn gorchuddio'r ddaear wastad; [158] [3] Credwyd bod pob un o'r cromenni hyn o'r nefoedd wedi'u gwneud o faen gwerthfawr gwahanol . [158] Credid mai An oedd yr uchaf a'r pellaf o'r cromenni hyn, y credid eu bod wedi'u gwneud o garreg goch . [3]
mythau Inanna golygu
Cerdd 184-llinell a ysgrifennwyd yn Sumerian gan y barddes Akkadian Enheduanna yw Inanna ac Ebih , [159] a adnabyddir fel arall fel Duwies y Pwerau Dwyfol Ofnadwy. [160] Mae'n disgrifio gwrthdaro wyres An , Inanna , â Mynydd Ebih , mynydd yng nghadwyn mynyddoedd Zagros. [160] Ymddengys yn fyr mewn golygfa o'r gerdd lle mae Inanna yn deisebu arno i ganiatáu iddi ddinistrio Mynydd Ebih . [160] Mae An yn rhybuddio Inanna i beidio ag ymosod ar y mynydd , [160] ond mae hi'n anwybyddu ei rybudd ac yn mynd ati i ymosod a dinistrio Mynydd Ebih beth bynnag . [160]
Mae'r gerdd Inanna Takes Command of Heaven yn adroddiad hynod dameidiog , ond pwysig , o oresgyniad Inanna o deml Eanna yn Uruk . [129] Mae'n dechrau gyda sgwrs rhwng Inanna a'i brawd Utu lle mae Inanna yn galaru nad yw teml Eanna o fewn eu parth ac yn penderfynu ei hawlio fel ei phen ei hun . [129] Daw'r testun yn fwyfwy darniog ar y pwynt hwn yn y naratif , [129] ond ymddengys ei fod yn disgrifio ei thaith anodd trwy gorstir i gyrraedd y deml , tra bod pysgotwr yn ei chyfarwyddo ar ba lwybr sydd orau i'w gymryd . [129] Yn y pen draw, mae Inanna yn cyrraedd An, sy'n cael ei syfrdanu gan ei haerllugrwydd , ond serch hynny yn cyfaddef ei bod wedi llwyddo a bod y deml bellach yn faes iddi . [129] testun gydag emyn yn egluro mawredd Inanna . [129] Gall y myth hwn gynrychioli eclips yn awdurdod offeiriaid An yn Uruk a throsglwyddiad pŵer i offeiriaid Inanna . [129]
Akkadian golygu
Epig o Gilgamesh golygu
Mewn golygfa o Epig Akkadian Gilgamesh, a ysgrifennwyd ddiwedd yr ail fileniwm CC , mae merch Anu , Ishtar , sy'n cyfateb i Inanna yn y Dwyrain Semitig , yn ceisio hudo'r arwr Gilgamesh. [161] Pan fydd Gilgamesh yn dirmygu ei chynnydd , [161] Ishtar yn ddig yn mynd i'r nefoedd ac yn dweud wrth Anu fod Gilgamesh wedi ei sarhau . [161] Anu yn gofyn iddi pam ei bod yn cwyno iddo yn lle wynebu Gilgamesh ei hun . [161] Ishtar yn mynnu bod Anu yn rhoi Tarw Nefoedd iddi [161] ac yn tyngu, os na fydd yn ei roi iddi , y bydd yn torri i lawr byrth yr Isfyd ac yn codi'r meirw i fwyta'r byw. [161] Mae Anu yn rhoi Tarw Nefoedd i Ishtar , ac mae Ishtar yn ei anfon i ymosod ar Gilgamesh a'i ffrind Enkidu. [162] Mae golygfa o Epig Ugaritig Aqhat lle mae'r dduwies ryfelgar Anat yn wynebu'r prif dduw El i fynnu caniatâd i ladd yr arwr o'r un enw ar ôl cael ei geryddu ganddo pan ofynnodd am ei fwa wedi'i gymharu â'r adran hon o'r Epig o Gilgamesh. [163]
Adapa myth golygu
Ym myth Adapa , sy'n cael ei dystio gyntaf yn ystod y Cyfnod Kassite , mae Anu yn sylwi nad yw gwynt y de yn chwythu tua'r tir am saith diwrnod . [164] Mae'n gofyn i'w sukkal Ilabrat y rheswm . [164] Mae Ilabrat yn ateb hynny oherwydd bod Adapa , offeiriad Ea (sy'n cyfateb i Enki yn y Dwyrain Semitig) yn Eridu, wedi torri adain gwynt y de . [164] Anu yn mynnu bod Adapa yn cael ei wysio o'i flaen , [164] ond , cyn i Adapa fynd allan , mae Ea yn ei rybuddio i beidio â bwyta dim o'r bwyd nac yfed dim o'r dŵr mae'r duwiau'n ei gynnig iddo , oherwydd mae'r bwyd a'r dŵr wedi'u gwenwyno. [165] Mae Adapa yn cyrraedd o flaen Anu ac yn dweud wrtho mai'r rheswm iddo dorri adain gwynt y de oedd oherwydd ei fod wedi bod yn pysgota am Ea a bod gwynt y de wedi achosi storm, a oedd wedi suddo ei gwch . [166] Mae ceidwaid drysau Anu, Dumuzid a Ningishzida , yn siarad o blaid Adapa . [166] Mae hyn yn tawelu cynddaredd Anu ac mae'n gorchymyn , yn lle bwyd a dŵr marwolaeth , i Adapa gael bwyd a dŵr anfarwoldeb fel gwobr . [166] Mae Adapa , fodd bynnag , yn dilyn cyngor Ea ac yn gwrthod y pryd . [166] Roedd hanes Adapa yn annwyl gan ysgrifenyddion, a welodd ef fel sylfaenydd eu masnach [167] ac mae llu helaeth o gopïau ac amrywiadau o'r myth wedi'u canfod ar draws Mesopotamia , yn rhychwantu cwrs cyfan hanes Mesopotamia . [167] Mae stori ymddangosiad Adapa o flaen Anu wedi'i gymharu â stori Iddewig ddiweddarach Adda ac Efa , a gofnodwyd yn Llyfr Genesis. [168] Yn yr un modd ag y mae Anu yn gorfodi Adapa i ddychwelyd i'r ddaear ar ôl iddo wrthod bwyta bwyd anfarwoldeb , mae'r ARGLWYDD yn y stori Feiblaidd yn gyrru Adda allan o Ardd Eden i'w atal rhag bwyta ffrwyth pren y bywyd.. [169] Yn yr un modd , roedd Adapa yn cael ei weld fel y prototeip ar gyfer yr holl offeiriaid; [169] tra bod Adda yn Llyfr Genesis yn cael ei gyflwyno fel prototeip yr holl ddynolryw . [169]
Erra ac Išum golygu
Yn y gerdd epig Erra ac Išum, a ysgrifennwyd yn Akkadian yn yr wythfed ganrif CC , mae Anu yn rhoi Erra , duw dinistr , y Sebettu , a ddisgrifir fel arfau personol . [3] Anu yn cyfarwyddo Erra i'w defnyddio i gyflafanu bodau dynol pan fyddant yn gorboblogi ac yn dechrau gwneud gormod o sŵn (Tabled I , 38ff) . [3]
Hurrian golygu
Mae un o'r mythau sy'n perthyn i'r hyn a elwir yn "Kumarbi Cycle" yn cynnwys Anu ymhlith y duwiau dan sylw . [170] Er ei fod yn hysbys yn bennaf o gyfieithiad Hetheg , mae'r myth yn perthyn i ardal ddiwylliannol Hurrian , ac mae wedi'i osod i raddau helaeth mewn lleoliadau yn Syria a Mesopotamia , yn hytrach nag Anatolia. [170] Mae'n nodi mai Alalu oedd y "brenin yn y nefoedd" yn y gorffennol pell , ac roedd Anu yn gweithredu fel cludwr cwpan iddo, ond nid yw'n esbonio tarddiad y naill dduwdod na'r llall . [170] naw mlynedd , gwrthryfelodd Anu yn erbyn ei oruchafiaeth , ei ddirmygu a gwneud iddo ffoi i'r isfyd . [170] Fodd bynnag, ar ôl naw mlynedd arall , ymosododd ei gludwr cwpan ei hun , Kumarbi , "scion Alalu", arno i gipio brenhiniaeth iddo'i hun . [170] Ceisiodd Anu ffoi i'r nefoedd, ond mae Kumarbi yn brathu organau cenhedlu Anu a'u llyncu . [126] O ganlyniad i lyncu organau cenhedlu Anu , mae Kumarbi yn cael ei drwytho â mab Anu Teshub ( Tarḫunna yn y cyfieithiad Hetheg ) a dwy dduwdod arall , Tashmishu ac afon Tigris. [170] Anu yn ei wawdio am hyn . [170] Ganed Teshub wedi hynny o benglog hollt Kumarbi mewn modd o'i gymharu gan Beckman â genedigaeth Athena ym mytholeg Roeg , [170] a thra bod gweddill y naratif wedi'i gadw'n wael mae'n hysbys ei fod yn osgoi ymdrechion Kumarbi i'w ddinistrio. [170]
Cynigiodd Wilfred G. Lambert fod myth Mesopotamaidd anhysbys hyd yn hyn am wrthdaro rhwng Alala ac Anu yn bodoli ac yn ysbrydoli'r traddodiad Hurro-Hititaidd ynghylch eu gwrthdaro . [4]
Perthnasedd diweddarach golygu
Gwyddys am gyfeiriad at achyddiaeth duwiau cyffelyb i Enūma Eliš , a thrwy estyniad i Anu , o ysgrifau Eudemus o Rhodes , myfyriwr o Aristotlys , na chedwir ei waith ond fel dyfyniadau a roddwyd gan Damascius , llenor neoplatonaidd a drigai yn y chweched ganrif OC:
“ | Gosodwch destun y dyfyniad yma, heb ddyfynodau. | ” |
Ni wyddys pa ffynhonnell y dibynodd Eudemos arni , er y gellir diystyru Berossus yn sicr gan ei bod yn annhebygol fod y cyntaf wedi byw yn ddigon hir i ddarllen gweithiau'r olaf . [87] Ymhellach , mae cynnwys Enlil (Illilos) yn hafal i Ea (Aos) ac Anu (Anos) yn dangos , er yn debyg i'r Enūma Eliš , nad oedd y ffynhonnell a ddefnyddiwyd yn union yr un fath . [4] Gwahaniaeth pellach yn hanes Eudemus yw'r ffaith bod tarddiad Mummu (Mōymis) yn glir , tra nad yw'r gwaith Babilonaidd dan sylw yn ei esbonio'n uniongyrchol . [4]
Mae wedi bod yn dadlau cyfres o coups dwyfol a ddisgrifiwyd yn y myth Kumarbi yn ddiweddarach daeth y sail ar gyfer y stori creu Groeg a ddisgrifir yn y gerdd hir Theogony , a ysgrifennwyd gan y bardd Boeotian Hesiod yn y seithfed ganrif CC . [126] Fodd bynnag , mae Gary Beckman yn tynnu sylw at y ffaith nad yw'n amhosibl bod y ddau chwedl wedi datblygu'n syml o fotiffau tebyg a oedd yn bresennol ym Môr y Canoldir hynafol a rennir (" koine ") ac nad oedd Hesiod o reidrwydd yn dibynnu'n uniongyrchol ar draddodiad Kumarbi . [170] Yng ngherdd Hesiod, mae'r awyr-dduw cyntefig Ouranos yn cael ei ddymchwel a'i ysbaddu gan ei fab Kronos yn yr un modd ag y mae Anu yn cael ei ddymchwel a'i ysbaddu gan Kumarbi yn stori Hurrian . [171] [126] Yna , yn ei dro, dymchwelir Kronos gan ei fab ei hun Zeus . [126] Mewn un myth Orffig , mae Kronos yn brathu organau cenhedlu Ouranos yn union yr un modd ag y mae Kumarbi yn ei wneud i Anu . [126] Serch hynny , noda Robert Mondi nad oedd gan Ouranos erioed arwyddocâd mytholegol i'r Groegiaid yn debyg i arwyddocâd Anu i'r Mesopotamiaid . [171] Yn lle hynny , mae Mondi yn galw Ouranos yn "adlewyrchiad gwelw o Anu" , [171] gan nodi "ar wahân i'r myth ysbaddu , ychydig iawn o arwyddocâd sydd ganddo fel personoliaeth gosmig o gwbl ac nid yw'n gysylltiedig â brenhiniaeth mewn unrhyw ffordd systematig". [171]
Yn yr hynafiaeth hwyr , ceisiodd awduron fel Philo o Byblos orfodi fframwaith olyniaeth dynastig y straeon Hethiaid a Hesiodig ar fytholeg Canaaneaidd , [171] ond mae'r ymdrechion hyn yn cael eu gorfodi ac yn gwrth-ddweud yr hyn yr ymddengys fod y rhan fwyaf o Ganaaneaid wedi'i gredu mewn gwirionedd . [171] Ymddengys fod y rhan fwyaf o Ganaaneaid yn ystyried El a Baal yn llywodraethu ar yr un pryd . [172]
Dolenni allanol golygu
Dolenni allanol
- ↑ Beaulieu 2003, t. 115.
- ↑ Wang 2011, t. 15.
- ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 Stephens 2013.
- ↑ 4.00 4.01 4.02 4.03 4.04 4.05 4.06 4.07 4.08 4.09 4.10 4.11 4.12 4.13 4.14 4.15 4.16 4.17 4.18 Lambert 2013.
- ↑ Lambert 2013, t. 188.
- ↑ George 1992, t. 254.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Black & Green 1992.
- ↑ 8.00 8.01 8.02 8.03 8.04 8.05 8.06 8.07 8.08 8.09 Beaulieu 2018. Gwall cyfeirio: Tag
<ref>
annilys; mae'r enw "FOOTNOTEBeaulieu2018" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol - ↑ 9.0 9.1 9.2 George 1992.
- ↑ Schneider 2011.
- ↑ 11.0 11.1 Beaulieu 1992.
- ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 Beaulieu 1997.
- ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 Wang 2011.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 Lambert 2013, t. 181.
- ↑ Rogers 1998, t. 12.
- ↑ Rogers 1998, t. 16.
- ↑ 17.0 17.1 17.2 17.3 17.4 Krul 2018, t. 61.
- ↑ Krul 2018, t. 66.
- ↑ 19.0 19.1 Black & Green 1992, t. 30.
- ↑ George 1992, t. 428.
- ↑ 21.0 21.1 George 1992, t. 9.
- ↑ Seidl 1989.
- ↑ 23.0 23.1 23.2 Seidl 1989, t. 117.
- ↑ Seidl 1989, t. 35.
- ↑ 25.0 25.1 Lambert 2013, tt. 407–408.
- ↑ 26.0 26.1 Henkelman 2008.
- ↑ 27.0 27.1 Wiggermann 1998.
- ↑ 28.0 28.1 28.2 28.3 28.4 Krebernik 2014.
- ↑ Wiggermann 1992.
- ↑ Lambert 2013, tt. 423–424.
- ↑ 31.0 31.1 Krul 2018, t. 60.
- ↑ 32.0 32.1 32.2 Krebernik 2014, t. 403.
- ↑ Lambert 2013, t. 288.
- ↑ Henkelman 2008, t. 324.
- ↑ Beaulieu 2003, t. 310.
- ↑ Beaulieu 2003, t. 311.
- ↑ de Lapérouse 2003, t. 65.
- ↑ 38.0 38.1 38.2 38.3 38.4 38.5 Krul 2018, t. 10.
- ↑ 39.0 39.1 39.2 Wiggermann 1998, t. 138.
- ↑ 40.0 40.1 Wiggins 2007.
- ↑ Wiggins 2007, tt. 157–158.
- ↑ 42.0 42.1 Asher-Greve & Westenholz 2013.
- ↑ 43.0 43.1 Cavigneaux & Krebernik 1998, t. 511.
- ↑ Beaulieu 2018, t. 204.
- ↑ Lambert 2013, t. 267.
- ↑ Katz 2003, t. 402.
- ↑ Black & Green 1992, t. 34.
- ↑ Katz 2003, t. 403.
- ↑ 49.0 49.1 Schwemer 2007, t. 132.
- ↑ Schwemer 2001, t. 168.
- ↑ Lambert 2013, t. 317.
- ↑ Schwemer 2008, t. 133.
- ↑ Lambert 2013, t. 190.
- ↑ Wang 2011, t. 7.
- ↑ Wang 2011, t. 136.
- ↑ 56.0 56.1 Lambert 2013, t. 405.
- ↑ Wang 2011, t. 152.
- ↑ Metcalf 2019, t. 30.
- ↑ 59.0 59.1 59.2 59.3 59.4 Lambert 2013, t. 417.
- ↑ Lambert 2007, t. 168.
- ↑ 61.0 61.1 Lambert 2007, t. 169.
- ↑ George 1993, t. 6.
- ↑ 63.0 63.1 63.2 Klein 1997, t. 103.
- ↑ 64.0 64.1 Beaulieu 2005, t. 31.
- ↑ Asher-Greve & Westenholz 2013, t. 70.
- ↑ 66.0 66.1 66.2 Drewnowska-Rymarz 2008.
- ↑ 67.0 67.1 67.2 67.3 Beaulieu 2003.
- ↑ Lambert 1999.
- ↑ Lambert 1999, tt. 153–154.
- ↑ 70.0 70.1 Beaulieu 2003, t. 111.
- ↑ Asher-Greve & Westenholz 2013, t. 230.
- ↑ Boivin 2018, t. 208.
- ↑ Peterson 2009.
- ↑ 74.0 74.1 Lambert 2013, t. 238.
- ↑ Henkelman 2017, t. 324.
- ↑ Krul 2018, t. 90.
- ↑ Westenholz 2010, tt. 382–383.
- ↑ 78.00 78.01 78.02 78.03 78.04 78.05 78.06 78.07 78.08 78.09 78.10 78.11 78.12 78.13 78.14 78.15 78.16 78.17 78.18 78.19 78.20 78.21 78.22 78.23 78.24 78.25 78.26 Krul 2018.
- ↑ Huber Vulliet 2011.
- ↑ Krebernik 1997.
- ↑ Sjöberg 1973, tt. 22–23.
- ↑ Lambert 2013, t. 246.
- ↑ Lambert 2013, t. 148.
- ↑ George 1992, t. 157.
- ↑ George 1992, t. 366.
- ↑ Krul 2018, t. 14.
- ↑ 87.0 87.1 Lambert 2013, t. 422.
- ↑ 88.0 88.1 Lambert 2013, t. 448.
- ↑ Lambert 2013, t. 420.
- ↑ Lambert 2013, t. 389.
- ↑ 91.0 91.1 91.2 Lambert 2013, t. 424.
- ↑ Lambert 2013, t. 425.
- ↑ Lambert 2013, t. 426.
- ↑ 94.0 94.1 Wiggermann 1998, t. 137.
- ↑ 95.0 95.1 Lambert 2013, t. 427.
- ↑ 96.0 96.1 Lambert 2013, t. 284.
- ↑ Lambert 2013, t. 245.
- ↑ Wilhelm 2014, t. 346.
- ↑ Metcalf 2021, t. 155.
- ↑ 100.0 100.1 100.2 Bachvarova 2013, t. 155.
- ↑ Bachvarova 2013, t. 159.
- ↑ Polvani 2008, t. 619.
- ↑ Beckman 2011, t. 26.
- ↑ 104.0 104.1 Asher-Greve & Westenholz 2013, t. 94.
- ↑ 105.0 105.1 Wiggermann 1998a, t. 496.
- ↑ Wiggermann 1998a.
- ↑ Wiggermann 1998a, t. 491.
- ↑ Asher-Greve & Westenholz 2013, t. 93.
- ↑ Beaulieu 1992, t. 65.
- ↑ Steinkeller 1982, t. 290.
- ↑ Lambert 2013, t. 77.
- ↑ Beaulieu 1992, t. 64.
- ↑ Asher-Greve & Westenholz 2013, t. 132.
- ↑ Krul 2018, t. 75.
- ↑ 115.0 115.1 115.2 Lambert 1980, t. 229.
- ↑ Feliu 2006, t. 245.
- ↑ Wilhelm 1989, t. 57.
- ↑ Wilhelm 1989, t. 59.
- ↑ 119.0 119.1 Mondi 1990, t. 170.
- ↑ 120.0 120.1 Feliu 2003, t. 302.
- ↑ Schwemer 2008.
- ↑ Schwemer 2008, t. 16.
- ↑ Krul 2018, tt. 41–42.
- ↑ Burkert 2005, tt. 295, 299–300.
- ↑ Burkert 2005, tt. 299–300.
- ↑ 126.00 126.01 126.02 126.03 126.04 126.05 126.06 126.07 126.08 126.09 126.10 Burkert 2005.
- ↑ Krul 2018, t. 41.
- ↑ Piveteau 1981, tt. 16–17.
- ↑ 129.0 129.1 129.2 129.3 129.4 129.5 129.6 129.7 Harris 1991, tt. 261–278. Gwall cyfeirio: Tag
<ref>
annilys; mae'r enw "FOOTNOTEHarris1991" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol - ↑ Beaulieu 2018, t. 196.
- ↑ 131.0 131.1 131.2 Beaulieu 2003, t. 105.
- ↑ Halloran 2006.
- ↑ 133.0 133.1 133.2 Krul 2018, t. 12.
- ↑ 134.0 134.1 Beaulieu 2003, t. 106.
- ↑ Beaulieu 2003, t. 108.
- ↑ Beaulieu 2003, t. 107.
- ↑ 137.0 137.1 137.2 137.3 137.4 137.5 137.6 Boivin 2018. Gwall cyfeirio: Tag
<ref>
annilys; mae'r enw "FOOTNOTEBoivin2018" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol - ↑ 138.00 138.01 138.02 138.03 138.04 138.05 138.06 138.07 138.08 138.09 138.10 George 1993.
- ↑ 139.0 139.1 Schwemer 2007.
- ↑ 140.0 140.1 140.2 Krul 2018, t. 13.
- ↑ Beaulieu 2003, t. 109.
- ↑ Krebernik 2014a, t. 419.
- ↑ Asher-Greve & Westenholz 2013, t. 91.
- ↑ Boivin 2018, t. 67.
- ↑ Boivin 2018, t. 213.
- ↑ Boivin 2018, t. 41.
- ↑ 147.0 147.1 147.2 Beaulieu 2018, t. 203.
- ↑ Beaulieu 2018, t. 205.
- ↑ Beaulieu 1997, t. 68.
- ↑ Krul 2018, t. 15.
- ↑ Beaulieu 1997, t. 69.
- ↑ Beaulieu 1992, t. 68.
- ↑ Krul 2018, t. 20.
- ↑ Gilgamesh, Enkidu, and the Netherworld. Oxford, UK: Oriental Institute, Oxford University. 1.8.1.4.
- ↑ 155.0 155.1 155.2 155.3 155.4 Kramer 1961.
- ↑ Levine 2000, t. 4.
- ↑ Leeming & Page 1996, t. 109.
- ↑ 158.0 158.1 Nemet-Nejat 1998, t. 180.
- ↑ Enheduanna. Inanna and Ebih (alt: Goddess of the Fearsome Divine Powers). Oxford, UK: Oriental Institute, Oxford University. 1.3.2.
- ↑ 160.0 160.1 160.2 160.3 160.4 Karahashi 2004, t. 111.
- ↑ 161.0 161.1 161.2 161.3 161.4 161.5 Dalley 1989, t. 80.
- ↑ Dalley 1989.
- ↑ Wyatt 1999, t. 244.
- ↑ 164.0 164.1 164.2 164.3 McCall 1990, t. 65.
- ↑ McCall 1990.
- ↑ 166.0 166.1 166.2 166.3 McCall 1990, t. 66.
- ↑ 167.0 167.1 Sanders 2017.
- ↑ Liverani 2004.
- ↑ 169.0 169.1 169.2 Liverani 2004, t. 22.
- ↑ 170.00 170.01 170.02 170.03 170.04 170.05 170.06 170.07 170.08 170.09 Beckman 2011. Gwall cyfeirio: Tag
<ref>
annilys; mae'r enw "FOOTNOTEBeckman2011" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol - ↑ 171.0 171.1 171.2 171.3 171.4 171.5 Mondi 1990.
- ↑ Mondi 1990, t. 171.
Gwall cyfeirio: Mae tagiau <ref>
yn bodoli am grŵp o'r enw "lower-alpha", ond ni ellir canfod y tag <references group="lower-alpha"/>