Wicipedia

Colled a difrod

Yng nghyd-destun proses Confensiwn Fframwaith y Cenhedloedd Unedig ar Newid Hinsawdd (UNFCCC), colled a difrod yw’r niwed a achosir gan newid hinsawdd anthropogenig (a gynhyrchir gan bobl).[1]

Colled a difrod
Enghraifft o'r canlynolerthygl wyddonol Edit this on Wikidata
Mathstraenachoswr Edit this on Wikidata
AwdurAdrian Fenton, Saleemul Huq Edit this on Wikidata
Dyddiad cyhoeddiTachwedd 2013 Edit this on Wikidata

Ceir anghydfod ynghylch yr ymateb priodol i golled a difrod ers mabwysiadu'r UNFCCC. Mae sefydlu atebolrwydd ac iawndal am golled a difrod wedi bod yn nod hirsefydlog i wledydd a niweidiwyd, y gwledydd sy'n datblygu yng Nghynghrair Taleithiau'r Ynysoedd Bychain (AOSIS) a'r Grŵp Gwledydd Lleiaf Datblygedig.[2] Fodd bynnag, mae gwledydd datblygedig wedi gwrthsefyll hyn. Mae mecanwaith colled a difrod presennol UNFCCC, SEF Mecanwaith Rhyngwladol Warsaw ar gyfer Colled a Difrod, yn canolbwyntio ar ymchwil a deialog yn hytrach nag atebolrwydd neu iawndal.

Bydd llawer o drin a thrafod y cytundeb yn ystod y blynyddoedd nesaf, ond cred un arbenigwyr o Gymru ar y pwnc yw 'na fydd dim byd o bwys yn digwydd am flynyddoedd maith. Unwaith eto, mae'r gwledydd tlawd ar drugaredd y rhai cyfoethog.' (Barn Rhif 719).[3]

Diffiniad golygu

Mae UNFCCC wedi diffinio colled a difrod i gynnwys niwed sy'n deillio o ddigwyddiadau sydyn (trychinebau hinsawdd, megis seiclonau) yn ogystal â phrosesau araf fel codi lefel y môr).[4] Gall colled a difrod ddigwydd mewn systemau dynol (fel bywoliaethau) yn ogystal â systemau naturiol (fel bioamrywiaeth), er bod y pwyslais mewn ymchwil a pholisi ar yr effeithiau ar bobl.[5] O fewn maes colled a difrod i systemau dynol, gwahaniaethir rhwng colledion economaidd a cholledion aneconomaidd. Y prif wahaniaeth rhwng y ddau yw bod colledion aneconomaidd yn ymwneud â phethau nad ydynt yn cael eu masnachu'n gyffredin mewn marchnadoedd.[6]

Mae iawndal hinsawdd yn daliadau colled a difrod sy'n seiliedig ar y cysyniad o wneud iawn ac yn fath o gyfiawnder hinsawdd, lle mae iawndal yn angenrheidiol i ddal gwledydd datblygedig yn atebol am golled a difrod ac mae'n rhwymedigaeth foesegol a moesol.[7][8][9]

Dywedodd ymgynghorydd o Fangladesh yn COP26, "Mae'r term 'colled a difrod' yn air teg (euphemism) ar gyfer termau nad ydym yn cael eu defnyddio, sef: 'atebolrwydd ac iawndal '."[10]

Mecanwaith Rhyngwladol Warsaw ar gyfer Colled a Difrod golygu

Mae Mecanwaith Rhyngwladol Warsaw ar gyfer Colled a Difrod, a grëwyd yn 2013, yn cydnabod bod "colled a difrod sy'n gysylltiedig ag effeithiau andwyol newid hinsawdd yn cynnwys, ac mewn rhai achosion yn ymwneud â mwy na'r hyn y gellir ei leihau trwy addasu".[11] Mae ei fandad yn cynnwys "gwella gwybodaeth a dealltwriaeth", "cryfhau deialog, cydlyniad a chynghanedd rhwng y rhanddeiliaid perthnasol", a "gwella camau gweithredu a chymorth, gan gynnwys cyllid, technoleg ac adeiladu'r gallu i fynd i'r afael â cholled a difrod sy'n gysylltiedig ag effeithiau andwyol newid hinsawdd".[11] Fodd bynnag, nid yw'n gwneud unrhyw ddarpariaethau ar gyfer atebolrwydd nac iawndal am golled a difrod.

Mae Cytundeb Paris yn darparu ar gyfer parhad Mecanwaith Rhyngwladol Warsaw ond mae'n datgan yn benodol nad yw'n "cynnwys nac yn darparu sail ar gyfer unrhyw atebolrwydd neu iawndal".[12] Roedd cynnwys y cymal hwn yn amod ac yn hanfodol, gan y gwledydd datblygedig, yn enwedig yr Unol Daleithiau, i gynnwys cyfeiriad at golled a difrod.[2][13]

Mewn adroddiadau gan y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd golygu

Nid oedd gan 5ed Adroddiad Asesu’r Panel Rhynglywodraethol ar y Newid yn yr Hinsawdd (IPCC), a gyhoeddwyd yn 2013-2014 unrhyw bennod ar wahân ar golled a difrod, ond roedd Gweithgor II: Effeithiau, Addasiad a Bregusrwydd (WG2)[14] Pennod 16 yn berthnasol iawn i bobl sydd â diddordeb mewn colled a difrod. Roedd dadansoddiad data ansoddol o’r hyn sydd gan 5ed Adroddiad Asesu’r IPCC i’w ddweud am golled a difrod yn syndod yn dangos bod y term yn cael ei ddefnyddio’n llawer amlach mewn datganiadau am wledydd Atodiad 1 (e.e. UDA, Awstralia neu wledydd Ewropeaidd) nag yn y testun am wledydd nad ydynt yn Atodiad 1 (y rhan fwyaf o wledydd yn Affrica, Asia America Ladin a'r Môr Tawel), sy'n tueddu i fod yn fwy bregus ac yn agored i effeithiau enbyd newid hinsawdd.[15] Er gwaethaf awgrymiadau dro ar ôl tro gan gynrychiolwyr y gwledydd bregus hyn, ni soniwyd gair yn 6ed Adroddiad Asesu'r IPCC bennod ar golled a difrod.

COP 27 golygu

Derbyniwyd y cysyniad o 'golled a difrod' a chrybwyllwyd y bydd Rhwydwaith Santiago'n sefydlu fframwaith ar gyfer y broses.

Ar ôl tri degawd o wthio am iawndal ar gyfer 'Colled a Difrod' a achosir gan newid hinsawdd, mabwysiadodd 27fed Cynhadledd y Partion (y cenhedloedd) y cynnig. Mae'r partïon yn cytuno i ddefnyddio Rhwydwaith Santiago, a sefydlwyd yn COP25,[16] i ddarparu cymorth technegol i osgoi, lleihau, a mynd i'r afael â cholled a difrod.[17]

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ "Introduction to loss and damage". unfccc.int. Cyrchwyd 2020-01-10.
  2. ↑ 2.0 2.1 "Loss, Damage and Responsibility after COP21: All Options Open for the Paris Agreement". ResearchGate (yn Saesneg). Cyrchwyd 2019-05-20.
  3. ↑ Erin Owain; Barn Rhif 719; Rhagfyr 2022 / Ionawr 2023; tud. 4
  4. ↑ Warner, K. and van der Geest, K. (2013). Loss and damage from climate change: Local-level evidence from nine vulnerable countries. International Journal of Global Warming, Vol 5 (4): 367-386.
  5. ↑ A recent exception is this paper: Zommers et al. (2014). Loss and damage to ecosystem services. Archifwyd 2017-04-08 yn y Peiriant Wayback. UNU-EHS Working Paper Series, No.12. Bonn: United Nations University Institute of Environment and Human Security (UNU-EHS).
  6. ↑ UNFCCC (2013). Non-economic losses in the context of the work programme on loss and damage. UNFCCC Technical Paper.
  7. ↑ Manke|, Kara (2022-05-04). "What is the role of reparations in delivering climate justice?". Berkeley News (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-18.
  8. ↑ Bhadani, Anita (2021-11-29). "A Guide to Climate Reparations". YES! Magazine (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-11-04.
  9. ↑ "'A moral responsibility': Scotland calls for climate reparations ahead of COP27". MSN (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-18.
  10. ↑ Sengupta, Somini (2021-11-11). "Calls for Climate Reparations Reach Boiling Point in Glasgow Talks". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 2022-11-08.
  11. ↑ 11.0 11.1 "Report of the Conference of the Parties on its nineteenth session, held in Warsaw from 11 to 23 November 2013" (PDF).
  12. ↑ "Report of the Conference of the Parties on its twenty-first session, held in Paris from 30 November to 13 December 2015" (PDF).
  13. ↑ "Explainer: Dealing with the 'loss and damage' caused by climate change". Carbon Brief (yn Saesneg). 2017-05-09. Cyrchwyd 2019-05-20.
  14. ↑ IPCC (2001), Working Group II: Impacts, Adaptation and Vulnerability.
  15. ↑ Van der Geest, K. & Warner, K. (2019) Loss and damage in the Archifwyd 2020-05-08 yn y Peiriant Wayback.IPCC Fifth Assessment Report (Working Group II): a text-mining analysis. climate Policy, online first. DOI: 10.1080/14693062.2019.1704678.
  16. ↑ United Nations, About the Santiago Network, accessed 21 November 2022
  17. ↑ Farand, Chloé (2022-11-20). "What was decided at Cop27 climate talks in Sharm el-Sheikh?". Climate Home News (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-11-20.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Colled_a_difrod&oldid=11650054"