Madog ap Llywelyn

Prif arweinydd gwrthryfel Cymreig 1294-95 a Thywysog Cymru, elwir weithiau 'Gwrthryfel Madog', oedd Madog ap Llywelyn (fl. 1277 - 1312). Gyda Cynan ap Maredudd yn y Canolbarth a Maelgwn ap Rhys y De, llwyddodd am gyfnod i ryddhau rhannau o Gymru o afael y Saeson fel arweinydd gwrthryfel cenedlaethol a ymladdwyd ar draws Gymru.

Madog ap Llywelyn
Ganwyd	Gwynedd
Bu farw	1312  Llundain
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	ymladdwr rhyddid
Blodeuodd	1294
Cysylltir gyda	Castell Morlais
Tad	Llywelyn ap Maredudd ap Llywelyn
Llinach	Llinach Aberffraw

Bywgraffiad

Roedd Madog ap Llywelyn yn aelod o deulu brenhinol Gwynedd. Bu'n wrthwynebus i bolisïau Llywelyn ap Gruffudd, Tywysog Cymru, cyn y goncwest. Mabwysiadodd y teitl Tywysog Cymru mewn dogfen a elwir yn "Gytundeb Penmachno" ac arweiniodd y Cymry, oedd wedi'u digio gan drethi newydd a thelerau sarhaus Statud Rhuddlan (1284), mewn cyfres o ymosodiadau ar filwyr Edward I o Loegr.

Uchafbwynt y gwrthryfel oedd yr ymosodiad ar dref Caernarfon a'i chastell yn 1294. Bu Madog a'i ddilynwyr yn weithgar yn y Canolbarth, ym Môn ac yn y Berfeddwlad hefyd, yn arbennig yn arglwyddiaeth Dinbych. Cofnodir fod Madog wedi mabwysiadu'r teitl Tywysog Cymru tua'r adeg yma.

Mewn ymateb daeth Edward I i ogledd Cymru, gan gyrraedd Castell Conwy ar Ŵyl San Steffan 1294, ond i gael ei hun dan warchae yno am ddeg diwrnod ym mis Ionawr. Adferodd y brenin ei awdurdod serch hynny ond parhaodd y gwrthryfel am gyfnod. Yna, pan oedd ef, Madog, a'i wŷr ar eu ffordd i lawr i Bowys yn 1295, cafodd ei drechu gan Iarll Warwig ym Mrwydr Maes Maidog.

Ildiodd Madog ar ddiwedd 1295. Ni wyddys beth ddigwyddodd iddo ar ôl hynny. Cymerodd y Saeson 74 o wystlon o Sir Gaernarfon a Meirionnydd i sicrhau heddwch ar ôl i'r gwrthryfel ddarfod ond nid yw enw Madog yn eu plith.

Cofeb Madog ap Llywelyn yn Eglwys yr Holl Saint, Wrecsam.

Llyfryddiaeth

• J.G. Edwards, "The Battle of Maes Meidiog and the Welsh Campaign of 1294-95", yn The English Historical Review (cyf. xxxix, 1924)
• John Griffiths, "The Revolt of Madog ap Llywelyn, 1294-5", yn Trafodion Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon (cyf. 16, 1955)
• J.E. Morris, The Welsh Wars of Edward I (1901)

Gweler hefyd

• Gwrthryfel Cymreig 1294-95
• Cynan ap Maredudd
• Maelgwn ap Rhys