Ad-drefnu Llywodraeth Leol yng Nghymru, 2015

Yn Ebrill 2013 cyhoeddwyd fod Llywodraeth Cymru am gynnal Ad-drefnu Llywodraeth Leol yng Nghymru gyda'r bwriad o dorri'r nifer o siroedd o 22 i tua 12. Argymhelliad gan y Comisiwn Williams oedd y dylid cwtogi nifer cynghorau Cymru o 22 i 12, 11 neu 10 ac ymchwiliwyd i'r ad-drefnu gan y Gweinidog Gwasanaethau Cyhoeddus, Leighton Andrews a gyhoeddodd ei Adroddiad ar 17 Mehefin 2015. Gofynnwyd i'r Awdurdodau lleol a fyddent yn dymuno uno gyda sir arall, ond dim ond chwe chyngor a fynegodd eu diddordeb mewn uno, ond dywedodd Andrews na fyddai'n ystyried eu ceisiadau gan nad oeddent yn ddigon cryf.

Y rheswm dros yr ad-drefnu oedd er mwyn arbed arian, gyda llai oːgynghorwyr, aelodau cabined, arweinwyr ayb. Yn ôl Janet Finch-Saunders AC, llefarydd llywodraeth leol y Ceidwadwyr yng Nghymru, bod y broses o ad-drefnu “wedi bod yn shambls o’r dechrau i’r diwedd”.

Comisiwn William

Yn Ebrill 2013, cyhoeddwyd lansio archwiliad i lywodraeth leol yng Nghymru drwy Gomisiwn; Cadeirydd y Comisiwn oedd Syr Paul Williams, gyda'r unig bwrpas o gynilo'r gwariant ar awdurdodau lleol.

Ar 20 Ionawr cyhoeddodd Comisiwn Williams ei adroddiad a oedd yn argymell uno awdurdodau er mwyn lleihau'r niferoedd. Diystyrwyd newid yn y ffiniau. Argymhellwyd rhwng 10 a 12 awdurdod lleol newydd ac y byddai'r gost o'u huno'n cael ei ateb mewn arbedion dros ddwy flynedd.

Dau opsiwn

Ar 17 Mehefin 2015 cynigiodd Leighton Andrews ddau opsiwnː naill ai 8 awdurdod lleol neu 9. Mae'r opsiwn cyntaf yn cynnwys tri yng Ngogledd Cymru, a'r ail yn cynnwys dau awdurdod. Yn yr opsiwn cyntaf, bydd Ynys Môn a Gwynedd; Conwy a Sir Ddinbych; a Sir y Fflint a Wrecsam yn uno i greu tri awdurdod. Mae'r ail opsiwn yn creu dau awdurdod, tipyn mwyː Ynys Môn, Gwynedd a Chonwy; a Sir Ddinbych, Sir y Fflint a Wrecsam.

• 
  Opsiwn 1
• 
  Opsiwn 2

Mae’r opsiwn cyntaf yn dod ag Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot at ei gilydd, tra byddai’r ail hefyd yn cynnwys Pen-y-bont ar Ogwr, Rhondda Cynon Taf a Merthyr Tudful. Yn y ddau opiswn, bydd Caerdydd a Bro Morgannwg yn uno'n y de, ac unir hefyd Blaenau Gwent, Caerffili, Torfaen, Sir Fynwy a Chasnewydd. Mae Powys yn parhau fel ag y mae yn y ddau opsiwn.

Dywedodd Andrewsː “O ran y Gogledd, nid yw’n gwbl glir ai dau ynteu tri awdurdod lleol fyddai orau. Rydym yn teimlo felly bod lle i drafod ymhellach a byddem yn croesawu sylwadau.

“Hoffwn bwysleisio nad hwn yw’r penderfyniad terfynol – yn hytrach, dyma’r cam diweddaraf yn ein trafodaeth gyhoeddus.”

Yn ymateb i hyn dywedodd Dywedodd Heini Gruffudd, Cadeirydd Dyfodol: “Fel cam cyntaf, mae Dyfodol i’r Iaith yn gofyn am ymrwymiad y bydd unrhyw gyngor newydd yn y gogledd-orllewin yn gweithredu’n fewnol drwy gyfrwng y Gymraeg fel sy’n digwydd yng Ngwynedd ar hyn o bryd.”

Yr Awdurdodau Lleol rhwng 1996 a 2015

Gweler hefyd

• Llywodraeth leol yng Nghymru