|
==Adeiladwaith capeli==
====Math o goed :<br />====▼
Beth oedd tarddiad coed y to a choed y dodrefn mewn capeli? I ble daeth y deunydd crai? Oedd y coed yn wahanol mewn gwahanol enwadau. Dyma nodyn sy'n codi'r cwestiynau a chyflwyno'r pwnc, gan Wil Williams:
<blockquote>
:''Pitch Pine'' (pinwydden pyg): Dyma lun Ronnie Jeffers<ref>[https://www.llennatur.cymru/Content/Upload/Cylchgrawn56.pdf gweler ''Bwletin Llên Natur'' rhifyn 56, (tudalen t. 3)]</ref> o'r pentra ‘ma [Bethel, Bodorgan], yn atic Capel MC Bethel. Mae Ronnie'n arbenigwr ar doi - wedi bod yn gweithio ar stad leol am hanner cant o flynyddoedd. Sbiwch ar faint coed y to! ''Pitch pine'', siwr o fod. Sut yn y byd oeddan nhw'n cael y coed i'r safle i ddechra (o ystyried mai tua 3- 4 llath o hyd oedd trol) a sut oeddan nhw'n codi'r fath goed ar dop y walia sydd tua ugain troedfedd o uchder. Mae'r coed sydd yn rhedeg led y capel yn 9"x 15" a tua 40 troedfedd o hyd.
<br />
</blockquote>
Ffawydd Melyn:
Roedd y diweddar Arfon Prichard, Garndolbenmaen wastad yn cyfeirio at y "pitch pein" fel "ffawydd melyn": "ew, hen bren da. Eith y pry' ddim ar ei gyfyl" meddai.{{citation needed|date=Mawrth 2019}}<br /> ▼
Roedd y diweddar Arfon Prichard,
* '' PinusFagus palustrissylvatica'' ffawydden felen, ffawydd melyn▼
▲Garndolbenmaen wastad yn cyfeirio at y "pitch pein" fel "ffawydd melyn": "ew, hen bren da. Eith y pry' ddim ar ei gyfyl" meddai.{{citation needed|date=Mawrth 2019}}<br />
* ''FagusPinus sylvaticapalustris'' ffawydden felen, ffawydd melyn
▲''Pinus palustris'' ffawydden felen, ffawydd melyn
*====Economi ac ymarferoldeb====
A bwrw mai pinwydd pyg oedd prif ddeunydd adeiladwaith pren capeli a'u dodrefn, beth oedd y broses economaidd ac ymarferol rhwng de-ddwyrain yr UD a safle'r capel; o feddiannu'r coed ar eu traed yn ne Carolina, trwy eu cwympo a'u cludo, i'r cyrraedd a'u trin?
<blockquote>
:''Pinus palustris'' ydi ''pitch pine'' i ni, ond ''Pinus rigido'' ydi ''pitch pine'' yn Wikipedia, hefo ''Pinus palustris'' yn cael ei alw yn ''longleafe pine''. Tybad faint sydd gan y Methodistiaid Calfinaidd i neud hefo mewnforio pitch pine i adeiladu eu capeli yn ystod y ddeunawfed ganrif? Yn ''Ships and Seamen of Anglesey 1558 - 1918'' gan Aled Eames, ceir hanes y teulu Davies, Porthaethwy, yn mynd a pobl a llechi i Ogledd America a dwad a llwythi o goed yn ôl. Buasa'n ddiddorol cael gwybod os mai ''pitch pine'' oedd y llwythi coed hynny.<ref>[https://www.llennatur.cymru/Content/Upload/Cylchgrawn56.pdf Wil Williams ym Mwletin Llên Natur rhifyn 56 (tudalen 3)]</ref>
<br />
</blockquote>
Soniodd 'Wyn Pen Lon', Niwbwrch, (saer da a gafodd ei brentisio gyda chriw cynnal y chadw Stad Bodorgan, cyn mentro dechrau busnes llwyddianus fel saer hunan gyflogedig) fel hyn:
<blockquote>
:"Cafodd Plas Bodorgan ei ail adeiladu rhwng 1780 a 1784 - dechra y cyfnod o adeiladu capeli ? Roedd Wyn yn deallt i'r coed a ddefnyddwyd i adeiladu y plasdy wedi eu nofio ar hyd y Fenai, heibio Llanddwyn ac i aber Afon Cefni, o Borthaethwy i Bodorgan! Coed oedd rhain wedi eu mewnforio o Ogledd America i Borthaethwy gan y teulu Davies mae'n debyg".<ref>Wil Williams (cys. pers. a D.W. Williams (1986):, ''Canu Mawl i Deulu Bodorgan'' (llyfryn i nodi'r achlysur uchod gan y WEA)</ref>
</blockquote>
*===Y Gwaith Cerrig===
Dyma ddisgrifiad cyfoes o'r gwaith gwirfoddol caled a wnaethpwyd i godi un capel yn Nhywyn Meirionnydd (boed nodweddiadol neu beidio):
<br />
<blockquote>
:"Pan benderfynnodd henaduriaid Eglwys Bethel, Tywyn adeiladu capel mwy ei faint yn 1871 "darfu i ffermwyr a chertwyr yr Eglwys gario y defnyddiau at ei adeiladu yn rhad ..... ac fe gododd Mr John Daniel, Caethle, a'i was yn fore fore er mwyn cael mynd â'r llwyth cyntaf at y deml newydd, ac aed i lan y môr am lwyth o gerrig ...... gan fod y llwyth yn drwm torrodd echel y drol a methwyd myned gam ymhellach, a daeth Mr Rowland Edward, y Vaenol, a'i lwyth heibio iddynt"<ref name=":6">Jones, Meredith, 1929, Ychydig o Hanes Eglwys Bethel, Towyn. cyh. J. Wynne Williams</ref><ref>[https://cy.wikipedia.org/wiki/Dyddiadur_Edward_Edwards,_Tywyn,_Meirionnydd?wprov=sfti1 Dyddiadur Edward Edwards, Tywyn]</ref>
</blockquote>
==Lleoedd==
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
<references />
[[Categori:Capeli| ]]
[[Categori:Creiriau sanctaidd Cristnogol]]
[[Categori:Tai crefydd Cristnogol]]
| 