Defnyddiwr:Twm Elias/Anifeiliaid amrywiol: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Dofwyd ceffylau ym Mhrydain cyn gynhared â'r Oes Neolithig (neu [[Oes Newydd y Cerrig]]) ond ni cheir tystiolaeth archeolegol[[archaeoleg|archaeolegol]] o'u defnydd mewn harnais hyd yr [[Oes Efydd]]. Erbyn yr [[Oes Haearn]] ceid ceffylau bychain “Celtaidd”, rhagflaenwyr y [[Merlyn mynydd Cymreig|merlod mynydd Cymreig]], ac addolid [[Epona]] - duwies y ceffylau o'r hon y tarddodd [[y Fari Lwyd]] bresennol.

Yng [[Cyfraith Hywel|Nghyfraith Hywel]] disgrifir y ceffyl marchogaeth, y pynfarch a'r ceffyl gwaith a dynnai [[car llusg|gar llusg]] neu og. Fel arfer gwaith yr [[ychen|ychain]] oedd tynnu'r aradr a rhaid oedd aros tan y [[18g]] i'r wedd geffylau eu disodli. Canmola [[Gerallt Gymro]] yn 1188 “geffylau"geffylau Powys”Powys" â gwaed Sbaenaidd ynddynt. O'r rhain, a groeswyd â meirch Arabaidd o'r Croesgadau y disgynnodd y [[cob Cymreig]].

Dan Harri'r 8fed gwaharddwyd ceffylau bychain, a thebyg mai codi'r gwaharddiad hwnnw gan Elisabeth 1af a boblogeiddiodd yr enwau Bess a Queen ar gesyg oddi ar hynny. Yn 1740 gwaharddwyd ceffylau bychain o'r caeau rasio a phan ryddhawyd un ohonynt, stalwyn o'r enw Merlin, ar fryniau [[Rhiwabon]], enwyd ei ddisgynyddion, a'u math, yn ferlynnod, merlod, merliwn a.y.b. Bu llawer o ddatblygu ar ferlod a chobiau trwy'r [[19g]] ar gyfer marchogaeth a thynnu cerbydau ysgafn. Roedd galw mawr hefyd am ferlod i'r pyllau glo a chobiau'n geffylau gwaith yn yr ucheldiroedd. Sefydlwyd y ''Llyfr Gre Cymreig'' yn 1901 gyda phedair adran:
:A - merlod mynydd bychain;
:B - merlod;
:C - merlod o fath y cob;
:D - cobiau, oll o bwys ac enwogrwydd rhyngwladol erbyn heddiw.

Tardda'r ceffylau gwedd o geffylau mawr cryfion y marchogion [[Normaniaid|Normanaidd]] a enillodd frwydr Hastings i [[Gwilym Goncwerwr]]. Bu cryn ddatblygu ar geffylau rhyfel o'u bath dros y 500 mlynedd nesa.

Gyda chwyldroadau [[diwydiant|diwydiannol]] ac [[amaethyddiaeth|amaethyddol]] y [[18g]] addaswyd y ceffylau mawrion i bwrpas amaethyddol a datblygwyd offer amaethyddol penodol ar eu cyfer. Roedd y galw cynyddol am geffylau trymion i dynnu wageni strydoedd yn ysgogiad arall i amaethwyr fagu ceffylau gwedd a chwiliai porthmyn a dilars am barau neu bedwaroedd oedd yn cyd-fynd o ran maint, lliw a phatrwm ar gyfer gwahanol gwmnïau a bragdai a.y.b.. I wella'r stoc llogid stalwyni pedigri o bob cwr o'r deyrnas gan Gymdeithasau Sirol i'w harddangos mewn sioeau ac yna eu gyrru ar gylchdeithiau rheolaidd i wasanaethu cesyg y fro. Allforid llawer o geffylau ifainc i ddinasoedd Lloegr ar y rheilffyrdd a gwrthgyferbynnir effaith economaidd y ceffylau'n gadael a'r arian yn dod i mewn i'r cyfnod diweddarach pan ddeuai tractorau i mewn a'r arian yn mynd allan.

Ar ddechrau'r [[20g]] roedd 175,000 o geffylau gwedd ar waith ar ffermydd Cymru. Gyrrwyd niferoedd mawr ohonynt i [[Y Rhyfel Byd Cyntaf|Ffrainc yn 1914-18]], prydpan y daethantddaethant eto'n geffylau rhyfel - i dynnu offer brwydro a.y.b.ayb. Daliodd ceffylau eu tir tan y [[1950au]] pan y'u disodlwyd gan [[tractor|dractorau]] bron yn gyfan gwbwl. Aeth ceffylau gwaith yn eithriadol brin, ond fe'u gwelir o hyd mewn sioeau amaethyddol - wedi eu trimio â rubanau lliwgar a'u rhawn wedi ei blethu.

DyddiaMae rasio ceffylau yn dyddio o'r cyfnod Celtaidd ac yr oedd yn ddull pwysig i arddangos doniau'r meirch yn ffeiriau'r [[Oesoedd Canol|canoloesoedd]]. Daeth yn sbort pwysig ymysg uchelwyr y [[18g]] ac yn gyfrwng iddynt arddangos eu cyfoeth a'u statws trwy fetio a magu ceffylau pedigri drudfawr. Roedd rasio merlod a chobiau yn boblogaidd ymysg ffermwyr a bugeiliaid [[Ceredigion]] a sonnir am Nans o'r Glyn, y ferlen gyffredin a drechodd redwyr o lawer gwell pedigri yn y [[19g]]. Uchafbwynt Ffair Geffylau Cymreig fawr Barnet yn y 19g oedd ras geffylau'r [[porthmyn Cymreig]]. Cynhelir y “Grand"Grand National”National" Gymreig heddiw ar gae rasio [[Cas-gwent]] (Chepstow). Cododd rasio trotian, yn [[Tregaron|Nhregaron]] a.y.b., mannau eraill o'r arfer o arddangos cobiau'n uchelgamu.

Daeth cystadleuthau marchogaeth yn boblogaidd mewn Sioeausioeau amaethyddol a bu cynnydd mawr ym mhoblogrwydd merlota yn hanner ola'r 20g. Cychwynnodd ffermwyr ac eraill fusnesau i'r perwyl ar gyfer twristiaid.