Santes Cynheiddon: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Santes oedd '''Cynheiddon''' ac un o 24 o ferched [[Brychan Brycheiniog]].<ref name=":0">Jones, T.T. 1977, ''The Daughters of Brychan, Brycheiniog XVII''</ref>

 

Bu gan dair o ferched Brychan, Ceinwen, Ceindrych a Cynheiddon <ref name=":0" /> (neu Cenhedlon) enwau sy'n talfyrru i Cain neu Geinor ac (ambell waith) Ciwa. Cymysgir nhw hefyd gyda Canna ach Tewdwr ap Emyr Llydaw. Mae'r wybodaeth amdanynt wedi cymysgu cymaint fel nad oes modd eu gwahanu'n llwyr. Aeth Ceinwen a Canna i Fôn a cysylltir Cain gyda de-dwyrain Cymru yn bennaf <ref name=":1">Spencer.R. 1991, ''Saints of Wales and the West Country'', Llanerch</ref>.

 

Roedd Cynheiddon (neu Geinor, neu Canna), fodd bynnag, yn weithgar yn ne-orllewin Cymru; yn ardal [[Cydweli]], ble mae pentref a elwir Capel Llangynheiddon. Cydweithiodd yn agos gyda [[Cymorth (santes)|Cymorth]], a oedd yn ferch neu'n nith iddi.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> Cysylltir hi hefyd gyda Llangain ger aber afon Tywi.<ref name=":1" />

 

Yn ymyl Llangain mae carreg a elwir 'Sedd Canna' gyda ffynnon gerllaw. Dywedir fod gwyrthiau wedi digwydd yno a bod y dŵr yn gwella pobl a oedd yn dioddef o'r cryd neu waeledd y coluddyn. Arferai'r claf daflu pinnau bach i'r ffynnon, yfed y dŵr, neu ymdrochu ynddo ac eistedd yn y gadair am gyfnod gan gysgu os gellid. Parhaodd y driniaeth am ddyddiau, am bythefnos weithiau. Diflannodd y ffynnon yn y [[19g]] ac mae'r ysgrifen ar y gadair yn amheus ond dywedir fod pant yn y garreg wedi'i greu gan y nifer o gleifion a oedd wedi eistedd arni.<ref name=":1" />

 

Mae'n debyg fod [[Llangennech]], ger aber yr afon Llwchwr, [[Llangain]] ar yr afon Tywi a Llangeinor a [[Llangan]] ger Penybont i gyd wedi'u cysegru iddi. Cysylltir hi hefyd gyda [[Pontcanna|Phontcanna]] a [[Treganna|Threganna]] yng [[Caerdydd|Nghaerdydd]] ond mae'r llefydd hyn hefyd wedi'u cysylltu gyda'i chwiorydd.