Martin Frobisher: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
B cyfeiriad Tagiau: Golygiad cod 2017 |
ehangu Tagiau: Golygiad cod 2017 |
||
Llinell 2:
[[Fforiwr]] a [[morwr]] o [[Sais]] oedd Syr '''Martin Frobisher''' (tua [[1535]] – [[22 Tachwedd]] [[1594]]) a oedd yn un o'r Ewropeaid cyntaf i archwilio arfordir gogledd-ddwyrain [[Canada]] yn ystod [[Oes Aur Fforio]]. Mae'n enwog am ei dair mordaith aflwyddiannus i geisio canfod [[Tramwyfa'r Gogledd Orllewin]].
== Bywyd cynnar ==
Ganwyd ym mhentref Altofts ger [[Wakefield]], [[Swydd Efrog]]. Bu farw ei fam yn 1549, ac aeth i fyw â'i ewythr Syr John York, un o [[Y Bathdy Brenhinol|swyddogion y bathdy]]. Fe'i anfonwyd gan ei ewythr i deithio ar hyd arfordir [[Gorllewin Affrica]] i [[Gwlff Gini]] gyda'r Is-Lyngesydd Thomas Wyndham yn 1553. Frobisher oedd un o'r ychydig o forwyr i oroesi'r fordaith honno. Aeth yn ôl i Gwlff Gini yn 1554, a dywed iddo wirfoddoli eu hunain yn wystl mewn trafodaethau masnachol ag un o'r brenhinoedd Affricanaidd. Ffoi wnaeth y Saeson pan gyrhaeddodd llongau [[Portiwgal]]aidd, a chipiwyd Frobisher gan y Portiwgaliaid. Fe'i rhyddhawyd yn 1556 neu 1557.<ref name=CE/>
== Preifatirio ==
Yn y 1560au gweithiodd fel [[preifatîr]] i'r Goron, gan ysbeilio llongau Ffrainc ym [[Môr Udd]].<ref name=EB/> Cafodd ei arestio o leiaf tair gwaith am [[môr-ladrad|fôr-ladrad]], er na chafodd ei roi ar brawf.<ref name=CE/>
== Y fordaith gyntaf (1576) ==
Ymunodd Frobisher yn [[is-lyngesydd]] â thaith Syr [[Francis Drake]] i [[India'r Gorllewin]] yn 1585. Cafodd ei urddo'n farchog am ei ran yn y frwydr yn erbyn [[Armada Sbaen]] yn 1588. Arweiniodd sawl cyrch llyngesol yn erbyn [[Sbaen]] hyd at ei farwolaeth tra'n ymladd yn erbyn y Sbaenwyr oddi ar arfordir gorllewin [[Ffrainc]].<ref>{{dyf Britannica |url=https://www.britannica.com/biography/Martin-Frobisher |teitl=Sir Martin Frobisher |dyddiadcyrchiad=11 Chwefror 2019 }}</ref>▼
Ymgeisiodd Frobisher ennill nawdd am fordaith i chwilio am fôr-lwybr o ogledd yr Iwerydd i'r [[Dwyrain Pell]], yr hwn a elwir Tramwyfa'r Gogledd Orllewin, drwy fforio rhanbarthau gogleddol [[y Byd Newydd]]. Derbyniodd gefnogaeth gan y marsiandwr Michael Lok, ac yn 1576 cafodd ganiatâd [[Elisabeth I, brenhines Lloegr|y Frenhines Elisabeth]] i arwain mordaith o dair llong i chwilio am Dramwyfa'r Gogledd Orllewin. Llwyddodd un long yn unig i groesi'r [[Iwerydd]] a chyrraedd arfordir [[Labrador]] ac [[Ynys Baffin]]. Er iddo ddarganfod y gainc o [[Môr Labrador|Fôr Labrador]] sy'n dwyn ei enw, [[Bae Frobisher]], methiant fu'r ymdrech i ganfod môr-lwybrau masnach. Cyfarfu'r Saeson â thrigolion [[Inuit]] Ynys Baffin, ac mae'n bosib i'r brodorion gipio pump aelod o griw Frobisher pan rwyfasant i'r lan. Ni chafwyd hyd iddynt, ac felly cipiodd Frobisher un o'r Inuit a ddaeth yn agos at ei long mewn [[caiac]]. Bu farw'r Inuit hwnnw yn fuan ar ôl iddo gyrraedd Lloegr gyda Frobisher. Daethpwyd hefyd yn ôl â chreigiau du, gan honni eu bod yn fwyn gwerthfawr. Credai bod [[aur (elfen)|aur]] ac [[arian (elfen)|arian]] ar gael yn rhanbarthau [[Yr Arctig|Arctig]] y Byd Newydd, ac anogwyd eraill i fforio'r ardal wedi i Frobisher ddychwelyd o'i fordaith gyntaf.<ref name=CE/>
== Yr ail fordaith (1577) ==
Derbyniodd Frobisher ragor o gefnogaeth am fenter i gloddio am fetelau gwerthfawr, ac aeth ar ei ail fordaith yn 1577 gyda 150 o ddynion i sefydlu gwladfa Seisnig. Cyrhaeddodd Fae Frobisher unwaith eto, a chasglwyd rhyw 200 tunnell o fwyn a goelid ei fod yn aur. Dychwelodd Frobisher i Loegr gyda tri charcharor o Inuit, a fuont farw ymhen fawr o dro, a dangoswyd taw [[pyrit haearn]] neu "aur ffyliaid" oedd y mwyn euraid a chafodd ei ddwyn yn ôl ganddynt. Methiant a fu'r fordaith hon, gan iddi ffaelu sefydlu gwladfa, canfod mwynau gwerthfawr, na darganfod Tramwyfa'r Gogledd Orllewin.<ref name=CE>{{eicon en}} "[https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/sir-martin-frobisher Sir Martin Frobisher]", ''The Canadian Encyclopedia''. Adalwyd ar 15 Chwefror 2019.</ref>
== Y drydedd fordaith (1578) ==
Comisiynodd y Frenhines Elisabeth fordaith arall i chwilota am aur, ac ym Mai 1578 hwyliodd 15 o longau dan arweiniad Frobisher gyda'r nod o sefydlu gwladfa ar Ynys Baffin. Stori debyg ydoedd i'w ail fordaith. Wrth groesi'r Iwerydd, suddodd un o'r llongau a throdd un arall yn ôl i Loegr. Methodd yr ymgais i wladychu'r ynys, a dychwelodd y 13 o longau yn ôl i Loegr yn Awst. Daeth Frobisher â rhyw 1,350 tunnell o fwynau yn ôl o'i fordaith, ac nid oedd yr un metel gwerthfawr i'w gael yn eu plith.<ref name=CE/><ref name=CE/>
== Rhyfela'n erbyn y Sbaenwyr ==
▲
== Cyfeiriadau ==
| |||