Brwydr Gettysburg
Un o frwydrau pwysicaf Rhyfel Cartref America oedd Brwydr Gettysburg. Ymladdwyd y frwydr rhwng 1 Gorffennaf a 3 Gorffennaf 1863, gerllaw tref Gettysburg, Pennsylvania, rhwng byddin yr Undeb dan George Gordon Meade a byddin y De dan Robert E. Lee. Ystyrir buddugoliaeth y Gogledd yn drobwynt yn hanes y rhyfel.
.jpg) | |
| Enghraifft o'r canlynol | brwydr  |
|---|---|
| Dyddiad | Gorffennaf 1863 |
| Rhan o | eastern theater of the American Civil War |
| Dechreuwyd | 1 Gorffennaf 1863 |
| Daeth i ben | 3 Gorffennaf 1863 |
| Lleoliad | Adams County |
 | |
| Gwladwriaeth | Unol Daleithiau America |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Wedi ei fuddugoliaeth ym Mrwydr Chancellorsville ym mis Mai 1863, arweiniodd Lee ei fyddin tua'r gogledd, gan obeithio medru gorfodi'r Gogledd i roi'r gorau i'r rhyfel. Dri diwrnod cyn y frwydr, roedd yr Arlywydd Abraham Lincoln wedi diswyddo'r cadfridog Joseph Hooker, a rhoi arweiniad byddin y Gogledd i Meade.
Dechreuodd yr ymladd ar 1 Gorffennaf, ac wedi ymladd ffyrnig o amgylch tref Gettysburg, gorfodwyd lluoedd y Gogledd i encilio i fryniau ychydig i'r de o'r dref. Ar yr ail ddiwrnod, ymosododd Lee ar adain chwith ac adain dde byddin Meade, ond llwyddodd milwyr yr Undeb i'w gwrthsefyll. Ar y trydydd diwrnod, ymosododd Lee eto. Y digwyddiad pwysicaf oedd ymosodiad gan 12,500 o filwyr y De a adwaenir fel Ymosodiad Pickett, yn erbyn canol byddin yr Undeb. Bu raid i filwyr Pickett encilio gyda cholledion trwm, a'r noson honno. arweiniodd Lee yn fyddin yn ôl tua Virginia.
Ym mrwydr Gettysburg y cafwyd colledion trymaf y Rhyfel Caretref, gyda rhwng 46,000 a 51,000 wedi eu lladd neu eu clwyfo. Ym mis Tachwedd, cysegrwyd mynwent yn Gettysburg i ail-gladdu'r meirwon o'r fwydr, ac ar yr achlysur yma y traddododd Abraham Lincoln Anerchiad Gettysburg.