Brwydr Verdun
Roedd Brwydr Verdun yn un o frwydrau pwysicaf y Rhyfel Byd Cyntaf. Ymladdwyd y frwydr rhwng byddinoedd yr Almaen a Ffrainc dros gyfnod o bron flwyddyn, rhwng 21 Chwefror ac 18 Rhagfyr 1916 o gwmpas dinas Verdun-sur-Meuse ym Meuse, gogledd-ddwyrain Ffrainc. Verdun oedd brwydr hwyaf y rhyfel, ac un o'r rhai mwyaf gwaedlyd; lladdwyd dros chwarter miliwn o filwyr ar y ddwy ochr a chlwyfwyd o leiaf filiwn.
| Brwydr Verdun | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rhan o'r Ffrynt Gorllewinol yn y Rhyfel Byd Cyntaf | |||||||
 Map y Brwydr | |||||||
| |||||||
| Cydryfelwyr | |||||||
 Ffrainc
|
.svg){kind=small} Yr Almaen
| ||||||
| Arweinwyr | |||||||
| Philippe Pétain Robert Nivelle
|
Erich von Falkenhayn Coron Tywysog Wilhelm
| ||||||
| Nerth | |||||||
| c. 30,000 ar 21 Chwefror 1916 | c. 150,000 ar 21 Chwefror 1916 | ||||||
| Anafusion a cholledion | |||||||
| 378,000; bu farw 163,000 | 337,000; bu farw 143,000 | ||||||
Erbyn dechrau 1916, roedd y sefyllfa ar y ffrynt gorllewinol wedi sefydlogi, a nifer o ymdrechion gan y ddwy ochr i dorri trwodd wedi methu. Penderfynodd pennaeth y fyddin Almaenig, Erich von Falkenhayn, ymosod ar ardal Verdun. Y bwriad gwreiddiol oedd dechrau'r ymosodiad ar 12 Chwefror, ond bu raid gohirio am wythnos oherwydd y tywydd. Ar ddechrau'r ymosodiad, enillodd yr Almaenwyr lawer o diriogaeth. Ar 25 Chwefror cipiasant Fort Douaumont. Apwyniwyd y cadfridog Philippe Pétain i fod yn gyrifol am yr amddiffyniad Ffrengig, a llwyddwyd i arafu ymosodiad yr Almaenwyr. Galluogodd hyn y Ffrancwyr i ddod a mwy o filwyr ac adnoddau rhyfel i faes y gad ar hyd y Voie Sacrée o Bar-le-Duc.
Parhaodd yr ymosodiadau am fisoedd, gyda cholledion enbyd ar y ddwy ochr. Ar 1 Mai cymerodd y cadfridog Robert Nivelle le'r cadfridog Pétain. Ar 22 Mehefin 1916, defnyddiodd yr Almaenwyr nwy gwenwynig am y tro cyntaf yn y rhyfel. Ar 1 Gorffennaf dechreuodd Brwydr y Somme, ymosodiad Prydeinig gyda pheth cymorth Ffrengig i geisio lleihau'r pwysau ar Verdun.
Gwrth-ymosododd y Ffrancwyr ar 21 Hydref 1916, a chipiasant Fort Douaumont ar 24 Hydref. Erbyn ymosodiad olaf y Ffrancwyr a ddechreuodd ar 11 Rhagfyr, roedd yr Almaenwyr wedi eu gyrru yn ôl bron i'w man cychwyn.