Camlas Abertawe

Yn dilyn gwaith 4 mlynedd gan y Swansea Canal Navigation Company, agorodd Camlas Abertawe ym 1798. Mae'r gamlas yn llifo o 'Hen Neuadd' (Abercraf), drwy Gwm Tawe hyd at ddociau Abertawe, siwrne o 16.5 milltir (26.6 km). Caewyd y gamlas ym 1931.

Rhedodd o ddociau Abertawe am 16.5 milltir lan Cwm Tawe at Abercraf. Oedd eisiau 10 loc i gyrraedd Pontardawe a 26 pellach i ddringo i Hen Neuadd Abercraf (cyfanswm uchter o 373 troedfedd, 114 m); cyfanswm o 36 lloc. Gwasanaethodd gweithfeydd alcam, dur a glofeydd De Cymru. Roedd i'r gamlas bedair cangen fer ee cangen Waun Coed rhwng Pontardawe ac Ynysmeudwy. Rhedodd ar draws llawr y cwm i wasanaethau glofeydd uwchben ardal Gelli Nudd.

Dros y blynyddoedd, collwyd darnau i heolydd a datblygiadau ac erbyn 2018, rhedodd y gamlas o Glydach i Drebannws, ac o Bontardawe i Odre’r Graig.

Atgyweirio

Mae’r Ymddiriedolaeth Afonydd a Chamlesi (sy’n perchen y rhan fwyaf o afonydd a chamlesi trwy’r DU), yn perchen y gamlas, ac mae’n dal i gyflenwi dŵr i waith nicel Y Mond.

Sefydlwyd Cymdeithas Gamlas Abertawe ym 1981. Yn 2018 roedd gwirfyddolwyr y Gymdeithas yn cynorthwyo’r Ymddiriedolaeth gyda gwaith cynnal a chadw. Mae gweithgareddau’r Gymdeithas i atgyweirio’r gamlas yn canolbwyntio ar lociau Trebannws, loc Clydach y Mond ac ar brosiect mawr i ailagor y gamlas trwy hen iard y Cyngor yng Nghlydach.