Cenedl titiwlar

Y Cenedl titiwlar (blaen-genedl; pen-genedl; prif-genedl - Saesneg o'r Ffrangeg, titular nation) yw'r grŵp ethnig unigol mwyaf dominyddol mewn gwladwriaeth, fel rheol, enwir y wladwriaeth ar ôl y grŵp yma, sef yr ethnonym. Bathwyd y term gyntaf gan Maurice Barrès ar ddiwedd y 19g.

Maurice Barrès

Maurice Barrès, c1885

Roedd Barrès yn fardd Ffrengig a gwleidydd cenedlaetholgar adnabyddus. Galwodd Barrès y deitl-genedl ar y grŵp ethnig amlycaf y mae ei iaith a'i diwylliant yn dod yn sail i'r wladwriaeth a'i system addysg. Gwrthwynebai leiafrifoedd cenedlaethol a diasporas ethnig i'r cenhedloedd teitl.

Dadleuodd Barrès y gallai gwladwriaethau fod yn gryf pe bai lleiafrifoedd cenedlaethol a diasporas ethnig yn deyrngar i gyflwr y teitl-genedl a bod y genedl deitl yn cefnogi ei lleiafrifoedd cenedlaethol dramor.

Roedd Barres yn cyferbynnu’r teitl-genedl â lleiafrif cenedlaethol (cynrychiolwyr cenedl a oedd yn byw y tu allan i’w gwladwriaeth genedlaethol, er enghraifft, bryd hynny, y Ffrancwyr yn Alsace a Lorraine), a diasporas ethnig (grwpiau ethnig o fewn tiriogaeth gwladwriaeth genedlaethol, ar gyfer enghraifft, Iddewon ac Armeniaid yn Ffrainc). Credai Barres y gall gwladwriaeth fod yn gryf dim ond os oes dau amod: rhaid i leiafrifoedd cenedlaethol a diasporas ethnig gynnal teyrngarwch i gyflwr y genedl deitlau, a rhaid i'r genedl deitlau gefnogi “eu” lleiafrifoedd cenedlaethol dramor. Datblygodd Barrès y dosbarthiad hwn yn ystod Achos Dreyfus.

Yr Undeb Sofietaidd

Map Rwsieg o ardal Cawcasws adeg yr Undeb Sofietaidd (1927) yn dangos gweriniaethau titiwlar Jorjia, Armenia ac Azerbaijan ond is-ranbarthau Abchasia a Ngorno Carabach oedd yn perthyn i Georgia ac Azerbaijan, ill dau

Defnyddiwyd y syniad yn yr Undeb Sofietaidd i ddynodi cenhedloedd sy'n arwain at deitlau endidau ymreolaethol o fewn yr Undeb: "Gweriniaethau Sofietaidd" (Russian: Сою́зные Респу́блики, tr. Soyúznye Respúbliki, talfyriad SSR yn Saesneg, megis Estonia, Rwsia neu Tajicistan); "Gweriniaeth ymreolaethol" (Автономная республика, ASSR yn Saesneg, megis Abchasia neu Crimea), "Rhanbarthau (Oblast) Ymreolaethol" megis Oblast Ymreolaethol Iddewig, ac ati..

Er mwyn i ethnos ddod yn teitl-genedl, roedd yn rhaid iddi fodloni meini prawf penodol o ran maint y boblogaeth a chrynhoad ei setliad. Cyhoeddwyd bod iaith teitl-genedl yn iaith swyddogol ychwanegol (ar ôl Rwsieg) yr uned weinyddol gyfatebol. Felly, cydnabwyd mai Estonieg oedd teitl-genedl Estonia ac Estoneg yn iaith swyddogol.

Gweithiodd y syniad yn dda ar gyfer achosion cenhedloedd sefydledig, homogenaidd a chymharol ddatblygedig.

Mewn nifer o achosion, mewn rhai rhanbarthau hynod amlrywiol, megis Gogledd Cawcasws, cyflwynodd y syniad o genedl deitlau anghydraddoldeb cynhenid rhwng cenhedloedd titwlaidd ac an-deitlau, yn enwedig ers cyflwyno'r wleidyddiaeth "korenizatsiya", yn ôl pa gynrychiolwyr o dyrchafwyd cenedl titular i swyddi rheoli. Gwelwyd hyn Rhanbarth Sofietaidd Abchasia am gyfnod byr yn yr 1920 yn deitl-genedl, ond yna llyncwyd gan Weriniaeth Sofietaidd Jorjia a cholli'r statws hwnnw. Y cenhedloedd a oedd yn deitl-genhedloedd o fewn yr Undeb Sofietaidd ddaeth yn wladwriaethau annibynnol - a chael eu cydnabod felly yn rhywngladol - wedi cwymp yr Undeb Sofietaidd yn 1991.

Gellid dadlau mai y Rwsiaid a'r iaith Rwsieg, oedd teitl-genedl yr Undeb Sofietaidd, er i hynny gael ei gyflwyno dan ochel 'Homo Sovieticus', sef, ymgorfforiad o'r feddylfryd Sofietaidd.

Tsieina

Mae llywodraeth Gweriniaeth Pobl Tsieina wedi mabwysiadu rhai o'r egwyddorion y tu ôl i'r cysyniad Sofietaidd hwn yn ei pholisi lleiafrifoedd ethnig - gweler endidau Ymreolaethol Tsieina.

Iwgoslafia

Roedd gweriniaethau ffederal Iwgoslafia Sosialaidd yn cael eu hystyried yn wladwriaethau'r bobloedd gyfansoddiadol.^[1] Ar ôl chwalu Iwgoslafia, dim ond Bosnia a Herzegovina na ddiffiniwyd yn ei chyfansoddiad fel cenedl-wladwriaeth ei theitl cenedl de jure oherwydd ei chymdeithas aml-ethnig ond mae de facto wedi'i gwahanu gan 98% mewn ardaloedd gwledig yn y wlad ac 85 % mewn ardaloedd trefol.^[2]

Prydain

Dydy'r cysyniad o deitl-genedl ddim yn un cyfarwydd ym Mhrydain Fawr. Ond o ran iaith a sefydliadau, yna y Saeson a Lloegr yr teitl-genedl Prydain Fawr, er, yn lled-eithriadol yn Ewrop, na chydnebir hynny fel ethnonym y wladwriaeth. Ceir cydnabyddiaeth lleol i Gymru a'r Alban. Gellir dadlau bod y ffaith bod tramorwyr yn gyson yn dweud "England" wrth drafod "Prydain" yn adlewyrchu'r ffaith mai Lloegr yw teitle-genedl Prydain Fawr. Cydnebir hyn gan ddyfyniad Gwynfor Evans, "Britishness...is a political synonym for Englishness which extends English culture over the Scots, the Welsh, and the Irish".^[3]

Cyfeiriadau

↑ Stephen Tierney (8 October 2015). Nationalism and Globalisation. Bloomsbury Publishing. t. 81. ISBN 978-1-5099-0206-4.
↑ Igor Š tiks (30 July 2015). Nations and Citizens in Yugoslavia and the Post-Yugoslav States: One Hundred Years of Citizenship. Bloomsbury Publishing. t. 125. ISBN 978-1-4742-2153-5.
↑ https://archive.today/20120730080319/www.bbc.co.uk/wales/southeast/halloffame/public_life/gwynfor_evans.shtml#selection-527.2-527.125

[Tierney2015-1] Stephen Tierney (8 October 2015). Nationalism and Globalisation. Bloomsbury Publishing. t. 81. ISBN 978-1-5099-0206-4.

[2] Igor Š tiks (30 July 2015). Nations and Citizens in Yugoslavia and the Post-Yugoslav States: One Hundred Years of Citizenship. Bloomsbury Publishing. t. 125. ISBN 978-1-4742-2153-5.

[3] ttps://archive.today/20120730080319/www.bbc.co.uk/wales/southeast/halloffame/public_life/gwynfor_evans.shtml#selection-527.2-527.125

[1]

[2]

[3]