David Davies (Dai'r Cantwr)

Bu'r baledwr Dai'r Cantwr (c. 1812 – 10 Awst 1874) (neu David Davies i roi iddo'i enw llawn) yn amlwg iawn yn Helyntion Beca; alltudiwyd ef i ugain mlynedd oherwydd ei ran yn yr ymgyrch. Roedd yn ddyn tal â gwallt gwinau a barf browngoch.

David Davies
Un o faledi Dai'r Cantwr: Hiraeth am Gymru o Affrica, lle cafodd ei alltudio
Ganwyd	1812  Llancarfan
Bu farw	10 Awst 1874
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	bardd

Ganwyd ef yn Nhregof (neu Dreguff ar lafar), Llancarfan, a bu'n chwarelwr am rai blynyddoedd ac yn was fferm ac yn weithiwr diwydiannol yn Nhredegar cyn ymsefydlu ym Mhontyberem. Bu hefyd yn pregethu ac mae'n bosibl mai ef a enillodd y Delyn yn Eisteddfod y Fenni ym 1838.

Tra'n ceisio dychryn Rheolwr gwaith glo Pontyberem, gweiddodd, Ni chaiff Sais fod yn rheolwr yng Nghymru, mwyach! Fe'i daliwyd yn nhafarn y Plough and Harrow ym Mhump-hewl a'i gyfaill Sioni Sgubor Fawr yn y Tymbl. Yn y brawdlys yng Nghaerfyrddin ar 22 Rhagfyr dedfrydwyd Sioni i alltudiaeth am oes, a Dai'r Cantwr i ugain mlynedd o alltudiaeth.

Pan gyrhaeddodd Wlad Van Diemen's Land (neu Tasmania heddiw), roedd yn 31 oed a hynny yng gorffennaf 1844.

Y baledwr

Tra yng ngharchar Caerfyrddin, ysgrifennodd:

Drych i fyd wyf i fod,
Collais glod allswn gael.
Tost yw'r nod, ddyrnod hael
I'w gafael ddaeth a mi.
Yn fy iengtid drycfyd ddaeth,
Yn lle rhyddid - caethfyd maith,
Chwanegwyd er fy ngofid.
Alltud wyf ar ddechrau nhaith...

Cyhoeddwyd golygiad o'r faled hon yn erthygl E. Wyn James, ‘Baled hiraethlon Dai’r Cantwr o Lancarfan’, (Colofn ‘Llys a Llan’), Y Dinesydd, 494 (Chwefror 2025), 14-15. Ceir fersiwn electronig o'r erthygl ar wefan Y Dinesydd, yn yr adran 'Y Gymraeg yng Nghaerdydd a'r Fro': http://dinesydd.cymru/teithiau/