Dyfnwal Moelmud

Yn ôl traddodiad, un o frenhinoedd y Brythoniaid a gofir yn y traddodiad Cymreig fel doethwr a roddodd drefn ar y cyfreithiau Cymreig cynnar oedd Dyfnwal Moelmud (amrywiad llawysgrifol, Dyfnwal Moel Mud; Lladin: Dunvallo Molmutius).

Dyfnwal Moelmud
Bu farw	475
Galwedigaeth	brenin
Cysylltir gyda	Cyfraith Moelmud
Tad	Garbanion ap Coel Hen
Plant	Cyngar ap Dyfnwal, Bran Hen

Am bobl eraill o'r enw Dyfnwal gweler Dyfnwal (gwahaniaethu).

Cyfeiriadau canoloesol

Ceir ei hanes mewn rhai o'r llawysygrifau cyfreithiol a gysylltir â Gwynedd yn Oes y Tywysogion, a adweinir fel grŵp dan yr enw Llyfr Iorwerth neu Ddull Gwynedd. Dyma'r hanes (mewn orgraff ddiweddar):

Cyn na dwyn Coron Llundain a theyrnwialen o ('gan y') Saeson, Dyfnwal Moelmud a oedd frenin ar yr ynys hon, a mab oedd hwnnw i iarll Cernyw o ferch brenin Lloegr. / [Daw'n frenin...] / A'r gŵr hwnnw a oedd ŵr awdurdodus ('dysgedig') doeth, a'r gŵr hwnnw a wnaeth gyfreithiau da yn yr ynys hon yn gyntaf : a'r cyfreithiau a wnaeth ef a barhasant hyt yn o[e]s Hywel Dda. A Hywel gwedi hynny a wnaeth gyfreithiau newydd ac a ddifaws ('dileodd') rai Dyfnwal. Ac ni symudws ('newidiodd') Hywel eisoes ('yr adeg honno') fesurau tiroedd yr ynys hon, namyn ('ond') mal eu hedewys Dyfnwal canys gorau mesurwr fu ef.

Yn y llyfr Historia Regum Britanniae gan Sieffre o Fynwy, ceir hanes llawnach am Ddyfnwal Moelmud (dan yr enw Lladin ffug Dunvallo Molmutius yn yr Historia ond Dyfnwal Moelmud yn y Brut y Brenhinedd Cymraeg), ond dychymygol ydyw, er yn seiliedig ar y cymeriad traddodiadol, fe ymddengys. Yn ôl Sieffre, mae Brân Hen yn fab i Ddyfnwal Moelmud (crybwyllir y Brân Hen hwnnw yn yr Historia, ond fel arall mae'n anhysbys). Yn ôl Sieffre daeth Brân yn frenin Rhufain. Ei fab oedd Cynan ap Brân, yn ôl rhai ffynonellau.

Ceir ambell gyfeiriad at Ddyfnwal yng ngwaith y beirdd ond heb ychwanegu lawer at ein gwybodaeth amdano.

Trioedd Iolo Morganwg

Ond cymerodd Iolo Morganwg y cyfeiriadau yn Llyfr Iorwerth a gwaith Sieffre i greu chwedl lawnach amdano ac aeth mor bell ag i greu corff cyfan o gyfreithiau "canolesol" newydd a'u tadogi ar Ddyfnwal Moelmud. Ceir y cyfreithiau ffug hyn fel cyfres o drioedd yn y casgliad (ffug eto) 'Trioedd Beirdd Ynys Prydain' a gyhoeddwyd yn nhrydedd gyfrol y Myvyrian Archaiology of Wales.