Gweithwyr Diwydiannol y Byd

Undeb llafur rhyngwladol yw Gweithwyr Diwydiannol y Byd (Saesneg: Industrial Workers of the World, IWW) a sefydlwyd yn Chicago, Unol Daleithiau America, ym 1905. Ers ei gychwyn mae wedi bod yn undeb radicalaidd—yn groes i gyfalafiaeth—a châi ddylanwad mawr ar ddatblygiad y mudiad llafur torfol yn yr Unol Daleithiau. Dirywiodd ei aelodaeth yn sylweddol yn y cyfnod rhwng y rhyfeloedd, ond mae'r IWW yn goroesi hyd heddiw gyda changhennau ar draws y byd. Llysenw poblogaidd yr IWW yw'r Wobblies.

Logo Gweithwyr Diwydiannol y Byd

Rhagflaenwyd sefydlu'r IWW gan ddeng mlynedd o streiciau a brwydrau rhwng mwyngloddwyr, perchnogion y mwyngloddiau, a'r awdurdodau lleol yng Ngorllewin yr Unol Daleithiau, gan gynnwys yn Cripple Creek, Colorado (1894), Leadville, Colorado (1896), Coeur d'Alene, Idaho (1899), a Telluride, Colorado (1903). Sbardunwyd yr IWW yn enwedig gan "Ryfeloedd Llafur Colorado", cyfres o streiciau gan weithwyr aur ac arian a melinwyr a rwystrwyd gan ymateb gwaedlyd y Gwarchodlu Cenedlaethol ym 1904. Dirprwyon o 43 o wahanol grwpiau oedd sefydlwyr yr IWW ar 27 Mehefin 1905, yn eu plith William D. Haywood o Ffederasiwn Mwyngloddwyr y Gorllewin (WFM), Daniel De Leon o'r Blaid Lafur Sosialaidd, ac Eugene V. Debs o'r Blaid Sosialaidd. Dadleuasant fod angen cyd-undeb newydd oherwydd gwrthwynebiad nifer o weithwyr i'r Ffederasiwn Llafur Americanaidd (AFL), yn enwedig agwedd yr AFL tuag at gyfalafiaeth a'i bolisi o wrthod derbyn gweithwyr anfedrus i undebau crefft. Nod yr IWW felly oedd i gyfuno gweithwyr medrus ac anfedrus yn unol â'r egwyddor o "un undeb mawr".

O'r cychwyn bu'r IWW yn arddel dymchwel y drefn gyfalafol ac ennill rheolaeth ar foddion cynhyrchu a dosbarthu gan y gweithwyr, ac aeth yn fwy radicalaidd yn ystod cyfnod cythryblus o wrthdaro rhwng gweithwyr, diwydianwyr, a'r llywodraeth. Dan arweiniad "Big Bill" Haywood, bu'r chwyldroadwyr ar flaen y gad ac arddelid dactegau milwriaethus ac ideoleg anarchaidd, a byddai'r IWW yn esiampl i ddadl y syndicalwyr Americanaidd dros undebau mawr, cryf a chanoledig. Er gwaethaf rhwyg gyda Debs ym 1911, cynyddodd aelodaeth yr IWW yn sylweddol hyd at y 1920au.

Bu'r IWW ar ei anterth rhwng 1912 a 1915, gyda rhyw 100,000 o aelodau, a chafodd nifer fawr o streicwyr eu harestio. Wynebasant ymateb gwaedlyd gan warchodwyr diwydiannol a thorwyr streiciau, ond llwyddasant i ennill sawl buddugoliaeth yn erbyn y diwydianwyr, yn enwedig gan fwyngloddwyr a choedwyr yn nhaleithiau'r Gogledd-orllewin. Cafwyd un o drefnwyr y Wobblies, Joe Hill, yn euog o lofruddiaeth, ac yn sgil ei ddienyddio ym 1915 daeth yn ferthyr i'r mudiad llafur.

Ym 1917, yr IWW oedd yr unig undeb llafur Americanaidd i wrthwynebu ymyrraeth yr Unol Daleithiau yn y Rhyfel Byd Cyntaf, a byddai'r arweinwyr yn trefnu streic gan weithwyr copr yn Arizona mewn protest. Ymatebodd yr awdurdodau yn llawdrwm, gan ganiatáu posse o ddinasyddion i herwgipio'r streicwyr a'u bwrw allan o'r dalaith, ac aeth y llywodraeth ffederal ati i ddwyn arweinwyr yr IWW i brawf am dramgwyddo'r Ddeddf Ysbïo. Wedi'r rhyfel, wrth i'r economi wella a nifer o Americanwyr ofni twf Bolsieficiaeth, byddai heddluoedd a swyddogion lleol ar draws y wlad yn parhau i weithredu yn erbyn radicaliaeth yr IWW, a gostyngodd y nifer o streiciau. Cafwyd rhwyg arall, rhwng y canolwyr a'r datganolwyr, ym 1924, ac erbyn 1925 roedd yr IWW yn fudiad dieffaith gydag aelodaeth bitw.

Darllen pellach

• Melvyn Dubofsky, We Shall Be All: A History of the Industrial Workers of the World (Chicago, University of Illinois Press, 1988).
• Howard Kimeldorf, Battling for American Labor: Wobblies, Craft Workers, and the Making of the Union Movement (Berkeley, Califfornia: University of California Press, 1999).