Hyrli
Chwaraeon tîm o darddiad Celtaidd yw hyrli[1] (Gwyddeleg: iomáint neu úrhúlíocht; Saesneg: hurling). Mae gan y gêm wreiddiau cynhanesyddol, credir iddi gael ei chwarae ers o leiaf 3,000 o flynyddoedd,[2] ac fe'i hystyrir fel y gamp maes gyflymaf yn y byd.[2][3]
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | math o chwaraeon, sport with racquet/stick/club  |
|---|---|
| Math | chwaraeon tîm, chwaraeon peli, gaelic games |
| Hyd | 70 munud |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae'r gêm hon yn cael ei chwarae yn Iwerddon yn bennaf ac mae'n debyg i camanachd (shinty) sy'n cael ei chwarae yn yr Alban. Mae fersiwn benywaidd o'r gêm Wyddelig o'r enw camogie.
Mae'n cael ei lywodraethu gan y Gymdeithas Athletau Gaeleg. Pencampwriaeth Iwerddon gyfan yw prif gystadleuaeth y gamp hon, sy'n cael ei hymladd gan dimau o wahanol siroedd Gweriniaeth Iwerddon a siroedd Gogledd Iwerddon , yn ogystal â thîm cynrychioliadol o Lundain (Y Deyrnas Unedig) ac un arall o Efrog Newydd (Unol Daleithiau). Mae rownd derfynol y bencampwriaeth yn cael ei hymladd yn stadiwm Parc Croke yn Nulyn.
Mae hurio'n cael ei chwarae ledled y byd, ac mae'n boblogaidd ymhlith aelodau alltud Iwerddon mewn gwahanol leoliadau yng Ngogledd America, Ewrop, Awstralia, Seland Newydd, De Affrica a'r Ariannin, er heb unrhyw gynghrair broffesiynol.
Y gêm
golygu
Mae'r hyrn yn cael ei chwarae mewn timau o 15 yn erbyn 15. Mae'r cae tua 140m o hyd wrth 80m o led. Mae chwaraewyr yn defnyddio'r caman neu'r hurley (ffon bren) i daro'r sliotar, pêl ychydig yn fwy ac yn llawer caletach na'r bêl tenis. Mae ergyd dda yn ei yrru i 100m gan gyrraedd cyflymder cychwynnol o 110km/h. Chwaraeir dwy hanner o 30 munud yr un ond 35 munud yr un ar gyfer gemau hŷn rhwng y siroedd.
Ceir hefyd gôl tebyg i gôl mewn gêm bêl-droed sydd 2.5 medr o uchder a 6.5 medr ar draws, ond hefyd, yn estyn o'r gôl mae pyst tebyg i byst rygbi, Mae'r union yr un mesuriadau yma'n cael eu defnyddio mewn pêl-droed Gwyddelig.[4]
Mae'r timau yn cynnwys golwr, 6 amddiffynnwr, 2 chwaraewr canol cae a 6 ymosodwr. Mae'r ymosodwyr yn cychwyn y rhan ar ochr yr amddiffyn sy'n gwrthwynebu. Dim ond un dyfarnwr sydd ar y maes, gyda chymorth sawl llumanwr.
Gwneir pasiau gan ddefnyddio'r ffon (y caman), taro'r bêl neu, fel affeithiwr, ei chicio. Gwaherddir taflu'r bêl na'i chodi o'r ddaear gyda'ch llaw.
Dim ond uchafswm o 4 pasiad y gellir ei wneud gyda'r bêl mewn llaw. Yna mae'n rhaid i chi ei phasio neu berfformio rhediad unigol sy'n cynnwys siglo'r sliotar ar eithafion y camwri tra'n parhau â'i rediad, sy'n gofyn am lawer o ystwythder; mae hyrddio hefyd yn gamp gyswllt, ond dim ond gwrthdrawiadau ysgwydd-yn-ysgwydd a ganiateir.
Mae'r posibilrwydd o wneud pasys neu ergydion hir ac absenoldeb camsefyll yn ei gwneud yn gamp gyflym iawn heb fawr o amser marw. Mae'r bêl yn esblygu'n bennaf yn yr awyr ac yn aml yn cael ei chwarae ar uchder yr wyneb gyda risg benodol o ddamweiniau difrifol.[5]
Sgorio
golyguCeir 3 phwynt am daro'r bêl i fewn i rwyd y gôl ac 1 pwynt am daro'r bêl dros y trawst.[4]
Puck
golyguDefnyddir y term 'puck' sef, pan fydd chwaraewr yn codi'r bêl gyda'i ffon neu yn gollwng gyda'i lawn i'w tharro (gan ddibynu ar y cyd-destun) ar gyfer ail-ddechrau gêm, ailddechrau wedi i'r bêl cael ei bwrw allan o'r cae chwarae, neu i ailddechrau wedi trosedd. Ceir hefyd 'penalty puck yn debyg i gig o'r smotyn ym mhel-droed.[4]
Cymru
golyguPrin iawn y chwareuir hurli yng Nghymru, er ceir clwb yng Nghaerdydd, y St. Colmcilles Cardiff GAA sy'n chwarae yng Nghaeau Pontcanna yn y ddinas.[6] Mae hyn, ar un well, yn annisgwyl o gofio maint y gymuned Wyddelig bu yng Nghymru.
Mae hyrli yn debyg i'r hen gêm frodorol werinol Gymreig, Bando a chwaerawyd hyd at yr 19g rhwng pentrefi.
Dolenni allanol
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ "Hurling". Geiriadur yr Academi. Cyrchwyd 21 Tachwedd 2024.
- ↑ 2.0 2.1 Cramer, Ben. "Pitch Man". Forbes. 23 April 2007.
- ↑ Laurence Baker, Emily (25 Gorffennaf 1999). "WHAT'S DOING IN; Dublin". The New York Times. Cyrchwyd 3 Mai 2008.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 "The Rules of Hurling Explained". Sianel Youtube Ninh Ly. 2015. Cyrchwyd 21 Tachwedd 2024.
- ↑ "About Rules". Regulators Hurling Club. Cyrchwyd 21 Tachwedd 2024.
- ↑ "St. Colmcilles Cardiff GAA". Gwefan St. Colmcilles Cardiff GAA. Cyrchwyd 21 Tachwedd 2024.