Llawysgrif Juvencus

Ysgrifennwyd Llawysgrif Juvencus yn wreiddiol gan fynach o'r enw Núadu, ac ychwanegwyd ato gan 13 o gopïwr yn 9g OC; Cyflawnwyd y gwaith hwn yn ne-ddwyrain Cymru ac fe'i sgwennwyd yn bennaf mewn Hen Gymraeg a Lladin yn y 9g. Lladin yw prif iaith y llawysgrif, ond ceir glosau Hen Gymraeg a Hen Wyddeleg sydd o bwys mawr i ieithyddion Celtaidd. Mae'n fwyaf adnabyddus yng Nghymru am Englynion y Juvencus, a fernir gan rai yr enghraifft gynharaf o farddoniaeth Gymraeg sydd ar glawr. Copi dydw a waned yn y 9g a'r 10g o waith bardd o'r enw Juvencus o'r 4g sy'n aralleirio yr Efengylau mewn chwebannau, yn null Virgil.

Llawysgrif Juvencus
Enghraifft o'r canlynolllawysgrif Edit this on Wikidata
IaithCymraeg Edit this on Wikidata
Dyddiad cyhoeddi9 g Edit this on Wikidata
Lleoliad yr archifPrifysgol Caergrawnt Edit this on Wikidata
Statws hawlfraintparth cyhoeddus, parth cyhoeddus Edit this on Wikidata

Cedwir y llawysgrif yn Llyfrgell Prifysgol Caergrawnt (fel Llawysgrif Ff. 4.42). Mae'n cael ei hadnabod fel 'Llawysgrif Juvencus' am ei bod yn cynnwys copi o fersiwn mydryddol Lladin o'r Efengylau Cristnogol a gyfnasoddwyd gan y bardd Juvencus (Gaius Vettius Aquilinus Juvencus, bl. 4g OC). Credir mai Gwyddel o'r enw Nuadu oedd y prif gopïydd, ac mae'n bosibl mai mewn canolfan Gymreig gyda chysylltiad gydag Iwerddon y bu'n gweithio.[1]

Mae'n llawysgrif gymhleth sy'n cynnwys deunydd amrywiol ac ysgrifen sawl copïwr arall. Mae glosau Cymraeg a Gwyddeleg - i esbonio'r geiriau a thermau Lladin - yn britho'r tudalennau. Mae'r glosau Cymraeg yn waith mwy nag un llaw hefyd, sy'n awgrymu iddynt gael eu hychwanegu dros gyfnod o amser, o'r 9g hyd y 10fed, efallai. Ychwanegwyd testun Englynion y Juvencus yn 9g, yn ôl pob tebyg, ond mae nodweddion iaith yr englynion yn awgrymu iddynt gael eu cyfansoddi rhai canrifoedd yn gynharach.

Yn ddiweddarach yn ei hanes aeth y llawysgrif o Gymru i Loegr, lle daeth yn rhan o gasgliad Holdsworth ym Mhrifysgol Caergrawnt yn yr 17g.

Awduraeth golygu

Yn eithriadol, gwyddom mai dyn o'r enw Núadu a sgwennodd y gwaith gwreiddiol tua 850, gydag 13 o ysgrifwyr yn ehangu ar ei waith. Mae'n sgwennu Cymraeg gydag arddull Wyddelig, a Gwyddeleg yw ei enw. Credir, felly, mai Gwyddel ydoedd wedi dysgu Cymraeg a oedd yn gweithio yng Nghymru. Mae'n arwyddo'i waith gyda'r geiriau "Araut dinuadu", 'Gweddi dros Núadu'. Dyddiwyd y gwaith mewn dwy ffordd wahanol: palaeograffyddol a chod y testun. Mae awduraeth y gwaith, felly'n atgyfnerthu'r bartneriaeth agos rhwng Iwerddon a Chymru yn y 9g a'r 10g.

Ceir cod cyfrin mewn un rhan, ac o ddadasnoddi'r cod gwelir mai offeiriad o'r enw Cymelliauc (o bosibl, o Frynbuga) a sgwennodd y rhan honno. Gwyddus fod offeiriad o'r enw yma'n byw ym Mrynbuga ac i ernes o £40 gael ei dalu amdano i'r llychlynwyr yn 914.

Llyfryddiaeth golygu

  • Helen McKee, The Cambridge Juvencus manuscript glossed in Latin, Old Welsh, and Old Irish: Text and Commentary (Aberystwyth: CMCS Publications, 2000)
  • T. Arwyn Watkins, 'Englynion y Juvencus', Bardos (gol. R. Geraint Gruffydd, Caerdydd, 1982)
  • Meic Stephens (gol.), Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru (Gwasg Prifysgol Cymru), d.g. Llawysgrif Juvencus.

Cyfeiriadau golygu