Math o gân ar gyfer tri neu ragor o leisiau, ac heb gyfeiliant, yw nwyfgan[1] (Saesneg: glee) a fu'n boblogaidd yng ngherddoriaeth Lloegr o ganol y 18g hyd at tua 1830. Yn gywir, cenir nwyfgan gan leisiau gwrywaidd unigol, gan gynnwys uwchdenor, ac heb gyfeiliant.[2][3]

Nwyfgan
Enghraifft o'r canlynolgenre gerddorol, song type Edit this on Wikidata
Mathpart song Edit this on Wikidata

Daw'r enw glee o'r Hen Saesneg gléo, sef cerddoriaeth neu adloniant, a'r cyfansoddwr cyntaf i ddefnyddio'r term ar gyfer un o'i weithiau cerddorol oedd John Playford ym 1652.[3] Fodd bynnag, ni ddaeth yn ffurf wahanol nes canol y 18g, gan dynnu ar ganigau eraill megis y fadrigal, y dôn gron, a'r ganon. Yn gyffredinol, yr oedd nwyfganeuon yn symlach ac yn haws o ran arddull, gan gynnwys alaw fachog, harmonïau eglur, a geiriau ffraeth neu deimladwy. Gosodai soned neu ryw gerdd arall, yn aml yn ymwneud â bwyd a diod, serch a chyfeillgarwch neu hiraeth a themâu eidylaidd, i gerddoriaeth homoffonig, hynny yw, ar sail cordiau yn hytrach na melodïau gwrthbwyntiol wedi eu cydblethu. Rhennir y cyfansoddiad mewn nifer o adrannau byrion, hunan-gynhaliol â diweddeb, pob un yn mynegi awyrgylch gwahanol o ryw ddarn arbennig o'r gerdd.[2][3]

Cyfrannai nifer o gyfansoddwyr baróc diweddar a'r oes glasurol at y stoc o nwyfganeuon, gan gynnwys Samuel Webbe (1740–1816), Thomas Attwood (1765–1838), a John Danby (1757–98), a gorau oll Syr Henry Rowley Bishop (1787–1855) yn y cyfnod Rhamantaidd cynnar. Erbyn canol y 19g, ildiodd y nwyfgan ei le i'r rhan-gân.[2]

Cyfansoddwyd rhai nwyfganeuon ar gyfer lleisiau cymysg, a defnyddiwyd yr enw mewn ystyr lac i gyfeirio at ganigau poblogaidd eraill megis y rhan-gấn, ac nid yn unig yn ddigyfeiliant.[3] Lledaenodd corau a chymdeithasau canu amatur ar draws Lloegr yn perfformio nwyfganeuon a thonau crynion, yn eu plith y Glee Club (1783–1857), y Noblemen and Gentlemen's Catch Club (ers 1761), a'r City Glee Club (ers 1853). Yn Unol Daleithiau America, datblygodd yr enw clwb glee ystyr ehangach, i gynnwys corawdau a chlybiau cerddoriaeth mewn prifysgolion ac ysgolion uwchradd sydd yn canu mathau gwahanol o gyfansoddidau a threfniannau.

Cyfeiriadau

golygu
  1.  nwyfgan. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 28 Mai 2023.
  2. 2.0 2.1 2.2 Michael Kennedy, Geiriadur Cerddoriaeth Rhydychen (Caernarfon: Curiad, 1998), tt. 328–29. Cyfieithwyd gan Delyth Prys.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 (Saesneg) Glee (music). Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 29 Mai 2023.