Rhys Fawr ap Maredudd

Milwr Cymreig ac uchelwr a frwydrodd ar ochr Harri Tudur ym Mrwydr Maes Bosworth oedd Rhys Fawr ap Maredudd neu Rhys Fawr ap Maredydd o Hiraethog, a dyn o gryfder a maint aruthrol.^[1] Dywedir iddo fod yn gyfrifol am faner y Ddraig Goch ar faes y gad, yn dilyn marwolaeth Syr Henry Brandon. Ef yn fwy na neb arall oedd arweinydd Cymry Gwynedd a Chonwy ym mrwydr Maes Bosworth.

Cefndir

Roedd yn byw ym Mhlas Iolyn yn Ysbyty Ifan (Sir Conwy heddiw) a gellir gweld cofeb iddo ef a'i wraig Lowri a'u mab Rhobert ap Rhys yng Nghapel Pantglas, yn eglwys y plwyf, lle cafodd ei gladdu.^[2] Roedd yn dal yn fyw yn 1510, ond ni wyddys union ddyddiad ei farwolaeth.

Roedd o linach uchelwrol ac ymfalchiai y gallai olrhain ei gyndadau 500 mlynedd, i Marchweithian - un o sefydlwyr pymtheg llwyth Gwynedd. Cadarnhaodd Edward Lhuyd yn Rhydychen yn 1707 ac eraill wedyn ddilysrwydd ei linach ddi-dor. Roedd Rhys hefyd yn gyfoethog iawn. Cafodd Lowri a Rhys bump mab a chwech o ferched.

Llyfryddiaeth

Teulu Plas Iolyn gan Dr. Enid Pierce Roberts.

Cyfeiriadau

↑ History of Powys Fadog' gan J. Y. W. Lloyd, 1882; cyfrol 3 tud 341-2
↑ Bosworth Field gan Emyr Wyn Jones, Modern Welsh Publications, 1984; tud 28-29.

[1] History of Powys Fadog' gan J. Y. W. Lloyd, 1882; cyfrol 3 tud 341-2

[2] Bosworth Field gan Emyr Wyn Jones, Modern Welsh Publications, 1984; tud 28-29.

[1]

[2]