Terfysg Casnewydd

Terfysg Casnewydd, weithiau Gwrthryfel Casnewydd, yw'r term a ddefnyddir am y digwyddiadau yn ninas Casnewydd yn ne-ddwyrain Cymru ar 4 Tachwedd 1839.

Terfysg Casnewydd
Yr ymosodiad ar y Siartwyr ger Gwesty Westgate.
Enghraifft o'r canlynolgwrthdaro Edit this on Wikidata
Dyddiad4 Tachwedd 1839 Edit this on Wikidata
LleoliadCasnewydd Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Murlun cyfoes

Cysylltid y digwyddiad a mudiad Siartiaeth. Roedd y Siartwyr yn brwydro am hawliau sylfaenol megis yr hawl i bob dyn dros 21 oed gael bwrw ei bleidlais, yr hawl i bleidlais gudd ac am gyflog i aelodau seneddol.

Ar 4 Tachwedd 1839, arweiniodd John Frost, Zephaniah Williams a William Jones orymdaith o tua 3,000 o Siartwyr i Gasnewydd, gan geisio rhyddhau Siartwyr oedd wedi eu carcharu yn y Westgate Hotel. Daeth dilynwyr Frost o'r Coed Duon, dilynwyr Williams o Lynebwy a chriw Jones o Bont-y-Pŵl. Roedd llawer o golofnau'r sefydliad yn y gwesty ynghyd â 60 o filwyr arfog. Taniwyd at y 'mob' gan filwyr Lloegr y tu allan i westy'r Westgate am tua 25 munud o gythrwfwl, a bu farw 22 o bobl ac anafwyd dros hanner cant.

Rhoddwyd John Frost, William Jones a Zephaniah Williams ar eu prawf, eu cael yn euog a'u dedfrydu i gael eu crogi a'u chwarteru.[1] Wedi protest gyhoeddus, newidiwyd y ddedfryd i alltudiaeth, ac aed â hwy i Van Diemen's Land (Tasmania heddiw).

Yn ôl rhai haneswyr, dyma wrthryfel mwyaf a chryfaf gwledydd Prydain yn ystod y 19g.[2].

Cyfeiriadau

golygu
  1. Gweler dogfennau o'r cyfnod ar wefan Saesneg 'newportpast.com
  2. Edward Royal, Chartism, Longman, London: 1996