Yr Ymerodres Matilda

Gweler hefyd Matilda (gwahaniaethu).

Merch ac etifeddes y brenin Harri I o Loegr oedd Yr Ymerodres Matilda (Ffrangeg, Mahaut; Ffrangeg Normanaidd, Maud; weithiau Maude yn Saesneg); yn ddiweddarach yn Ymerodres Lân Rufeinig, Cowntes Anjou, ac Arglwyddes y Saeson; Chwefror 1102 – 10 Medi 1167). Roedd hi'n wraig i Harri V, Ymerodr Glân Rhufeinig, ac ar ôl hynny yn briod Sieffre V, Cownt Anjou, trwy'r hwn y daeth yn fam Harri II of Loegr.

Yr Ymerodres Matilda
Ganwyd	c. 7 Chwefror 1102  Sutton Courtenay
Bu farw	10 Medi 1167  Rouen
Swydd	brenhines gydweddog, teyrn
Tad	Harri I, brenin Lloegr
Mam	Matilda o'r Alban
Priod	Henry V, Geoffrey Plantagenet
Plant	Harri II, brenin Lloegr, Geoffrey, iarll Nantes, William Fitzempress, Emme o Anjou
Llinach	Llinach Normandi

Matilda oedd y ferch gyntaf i reoli Teyrnas Lloegr ar ôl ymdrech hir yn erbyn y brenin Steffan o Loegr a'i gefnogwyr. Ond golygodd ei methiant i sicrhau ei theyrnasiad mai byr fu ei rheolaeth ddi-wrthwynebiad, rhwng Mai a Thachwedd 1141; mewn canlyniad tueddir i'w hebgor o restrau o frenhinoedd a breninesau Lloegr. Ni chafodd ei choroni ond mabwysiadodd y teitl 'Arglwyddes y Saeson'.

Ei hanes

Ganwyd Matilda yn Chwefror (y 7fed neu'r 11eg efallai) 1102 yn ferch i Harri I, brenin Lloegr a'i wraig Matilda o'r Alban. Ar ochr ei mam roedd hi'n wyres i Malcolm III, brenin yr Alban, a'r Santes Margaret o'r Alban, wyres Edmwnd II, brenin Lloegr. Credir iddi gael ei geni yng Nghaerwynt neu efallai yn Berkshire.

Yn 1114, a hithau'n ferch 12 oed, priododd Harri V (Henri V), Ymerodr Glân Rhufeinig. Pan fu farw Harri V ym 1125, dychwelodd Matilda i Loegr a chafodd ei chydnabod yn etifeddes coron Lloegr. Ym 1128, priododd â Sieffre, Cownt Anjou (Geoffroi neu Geoffrey Plantagenet). Ganwyd mab iddi, Henri, a ddaeth yn ddiweddarach yn Harri II, brenin Lloegr.

Ar farwolaeth Harri I ym 1135, cipiodd ei nai Steffan o Blois (Steffan, brenin Lloegr) y goron. Ym 1139, hwyliodd Matilda i Loegr gyda'i hanner-frawd Robert, Iarll Caerloyw, i oresgyn teyrnas Lloegr. Llwyddasant i orchfygu Steffan a'i ddal am gyfnod byr, ond tyfodd y gefnogaeth i Steffan ymhlith y barwniaid a bu rhaid i Fatilda ildio'r orsedd ym 1148 a ffoi i'w frawd yn Normandi.

Llyfryddiaeth

• Bradbury, J. (1996) Stephen and Matilda: the Civil War of 1139-1153, Sutton Publishing, ISBN 0-7509-0612-X
• Chibnall,Marjorie (1991) The Empress Matilda: Queen Consort, Queen Mother, and Lady of the English
• Pain, Nesta (1978) Empress Matilda: Uncrowned Queen of England
• Parsons, John Carmi 'Medieval Mothering (New Middle Ages)