Yr iaith Wcreineg yng Nghanada

Daeth yr iaith Wcreineg i Ganada yn sgil ymfudiad Wcreiniaid o Ymerodraeth Rwsia ac Awstria-Hwngari yn niwedd y 19g. Ymsefydlodd y mwyafrif ohonynt yn Nhaleithiau'r Paith (Manitoba, Saskatchewan, ac Alberta) i weithio ar ffermydd. Goroesodd yr Wcreineg yn iaith gymunedol am genhedlaeth neu ddwy, ac yn iaith yr aelwyd gan rai hyd heddiw. Gwasgarodd y boblogaeth Wcreinaidd ar draws Canada yn sgil tonnau o ffoaduriaid o'r Undeb Sofietaidd a mudo mewnwladol gan Ganadiaid o dras Wcreinaidd, a bellach mae nifer ohonynt yn byw yn Ontario, yn enwedig Toronto, a mannau eraill. Er yr oedd ar un adeg yn un o ieithoedd lleiafrifol sefydlocaf Canada, bellach mae methiant gan yr hen do i drosglwyddo'r iaith i'r genhedlaeth iau, ac mae tafodiaith yr Wcreineg yng Nghanada ar fin marw.[1]

Yn ôl cyfrifiad 2016, mae 1.36 miliwn o Ganadiaid o dras Wcreinaidd a mewnfudwyr i Ganada o'r Wcráin, sydd yn cyfri am 3.8 % o boblogaeth y wlad, er dim ond 110,580 ohonynt sydd yn hawlio'r Wcreineg yn famiaith.

Y dafodiaith Ganadaidd

golygu

Datblygodd dafodiaith Wcreineg Ganadaidd o'r Wcreineg fel y'i siaredid yn ne-orllewin yr Wcráin yn niwedd y 19g. Mae ganddi felly mwy o fenthyceiriau o'r ieithoedd Pwyleg, Almaeneg, a Rwmaneg nac o'r Rwseg o'i chymharu ag Wcreineg safonol. Dylanwadir ar Wcreineg Ganadaidd gan ieithoedd eraill Canada, yn enwedig Saesneg.[1]

Mae hefyd ffurf fwy seisnigedig ar Wcreineg, neu iaith gymysg o Wcreineg a Saesneg, a elwir Ukish. Datblygodd pan ddefnyddiwyd benthyceiriau Saesneg gan y siaradwyr Wcreineg cyntaf yng Nghanada yn niwedd y 19g a dechrau'r 20g. Dirywiodd y iaith werinol honno yn sgil tonnau newydd o fewnfudwyr dosbarth-canol yng nghanol yr 20g, a oedd yn tueddu i fod yn siaradwyr Wcreineg safonol. Er hynny, mae ieithyddion wedi cydnabod ffurfiau modern ar Ukish a fyddai'n debyg o barhau'n hwy na Wcreineg safonol yng Nghanada.[2]

Addysg

golygu

Yn 1897, dechreuodd athrawon Wcreinaidd ym Manitoba addysgu plant yn ddwyieithog, drwy gyfrwng y Saesneg a'r Wcreineg. Bodolai ysgolion dwyieithog yn answyddogol yn Saskatchewan hyd at 1918. Cafodd y fath addysg ei gwahardd yn Alberta, ac yn 1916 diddymwyd yr ysgolion dwyieithog ym Manitoba gan i'r awdurdodau credu yr oeddynt yn atal Wcreiniaid rhag cymhathu.[3]

Wedi'r Rhyfel Byd Cyntaf, sefydlwyd ysgolion cymuneol i warchod yr iaith Wcreineg a diwylliant cynhenid yr Wcreiniaid yng Nghanada. Mae rhai ohonynt yn parhau hyd heddiw, yn bennaf mewn ardaloedd trefol ac yn Toronto yn enwedig. Yn ail hanner yr 20g, llwyddwyd i ennill cydnabyddiaeth i'r Wcreineg fel iaith i'w hastudio ac iaith cyfrwng addysg mewn ysgolion yn Nhaleithiau'r Paith.[3]

Cynhelir cyrsiau haf yn yr iaith Wcreineg gan Sefydliad Sant Petro Mohyla yn Saskatoon.[4]

Diwylliant

golygu

Llenyddiaeth

golygu

Trwy gydol hanner cyntaf yr 20g, cyhoeddwyd llu o ryddiaith a barddoniaeth yn yr iaith Wcreineg yng Nghanada. Rhennir hanes llenyddiaeth Wcreineg Canada yn dri chyfnod: 1897–1920, 1920–50, a'r cyfnod ers 1950.[5]

Cerddoriaeth

golygu

Cenir drwy gyfrwng yr Wcreineg gan Wcreiniaid Canadaidd yn litwrgi yr Eglwys Gatholig Wcreinaidd a'r Eglwys Uniongred Wcreinaidd, ac yn y traddodiad caneuon gwerin.[6]

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 Khrystyna Hudyma, "Ukrainian language in Canada: From prosperity to extinction?", Working Papers of the Linguistics Circle of the University of Victoria cyfrol 21, rhif 1 (2011), tt. 181–9. Adalwyd ar 30 Tachwedd 2018.
  2. Danylo H. Struk, "Between Ukish and Oblivion: The Ukrainian language in Canada today" (2000). Adalwyd ar 30 Tachwedd 2018.
  3. 3.0 3.1 (Saesneg) "Ukrainian Canadians", The Canadian Encyclopedia. Adalwyd ar 30 Tachwedd 2018.
  4. (Saesneg) "Ukrainian Summer Immersion", Sefydliad Sant Petro Mohyla. Adalwyd ar 30 Tachwedd 2018.
  5. (Saesneg) "Ukrainian Writing", The Canadian Encyclopedia. Adalwyd ar 30 Tachwedd 2018.
  6. (Saesneg) "Ukrainian Music in Canada", The Canadian Encyclopedia. Adalwyd ar 30 Tachwedd 2018.