Senedd Llydaw
Roedd Senedd Llydaw (Llydaweg: Breujoù Breizh; Ffrangeg: Parlement de Bretagne) yn cynulliad a gyfansoddwyd yn y 13g gan Ddugau Llydaw. yn un o seneddau a llysoed barn o dan yr Ancien Régime ('Hen Drefn') Ffrengig cyn y Chwyldro Ffrengig, gyda'i sedd yn Roazhon a hefyd ar wahanol gyfnodau Gwened a Naoned. Ei enw'n wreiddiol oedd y Parlement général. Bu iddo gwrdd ar ei ffurf wreiddiol hyd yn 1554 cyn cael ei gau ar orchymyn Harri II, Brenin Ffrainc a daeth fwy o dan oruchafiaeth Paris. Roedd yn cael ei ariannu'n llawn gan y dalaith.[1] Roedd y Senedd yn estyn nôl o gyfnod Dugaeth Llydaw pan oed y wlad yn annibynnol ac yna'n hunanlywodraethol o fewn Teyrnas Ffrainc. Mae'r adeilad olaf i gartrefu'r Senedd yn dal i sefyll ac mae bellach yn gartref i Lys Apêl Roazhon, olynydd naturiol y Senedd.
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | senedd  |
|---|---|
| Daeth i ben | 1790 |
| Dechrau/Sefydlu | 1554 |
| Sylfaenydd | Harri II, brenin Ffrainc |
| Pencadlys | Palace of the Parlement of Brittany |
| Rhanbarth | Roazhon |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Yn 1982 sefydlwyd Gyngor Rhanbarthol Llydaw ond nid yw hwn wedi ei lleoli yn yr hen senedd-dŷ ac nid oes ganddi yr un grymoedd na llinach â'r hen Senedd gynhenid.
Parlements o dan yr Ancien Régime golygu
Rhaid cofio y bu Ffrainc, cyn y Chwyldro Ffrengig, yn wladwriaeth oedd yn cynnwys sawl senedd, system gyfreithiol, mesuriadau a nodweddion eraill. Roedd Llydaw felly, er wedi eu ymgorffori trwy orfodaeth o dan Teyrnas Ffrainc trwy orfodi i Anna o Lydaw (1477-1514) i briodi â Louis XII, brenin Ffrainc, yn dal i feddu ar ei senedd ei hun a peth sylwedd o rym. Yn yr un modd â'r holl seneddau eraill Ffrainc cyn iddynt gael eu diddymu yn 1789, llys barn sofran oedd llys Llydaw, yn bennaf yn gwrando ar apeliadau yn erbyn dedfrydau a roddwyd gan awdurdodaethau is. Roedd gan y Seneddau hefyd bwerau deddfwriaethol cyfyngedig a haerodd rywfaint o ymreolaeth mewn perthynas â'r uchelfraint frenhinol.
Roedd pendefigion Llydaw yn awyddus i amddiffyn hawliau'r dalaith, a elwid yn "rhyddid y Llydawyr", a gynhelir dan y cytundeb undeb â Ffrainc. Roeddent yn benderfynol o arfer y pwerau hyn, ac i chwarae rhan fawr ym mywyd y Senedd ac o ganlyniad ym mywyd Llydaw gyfan. Roedd y gwrthwynebiad hwn i bwerau brenhinol, yn ymwneud ag amddiffyn ei sefydliadau a breintiau'r uchelwyr, yn eang. Roedd Ystadau Llydaw (aelodau o'r uchel glerigwyr, nifer fawr o uchelwyr a chynrychiolwyr o'r 42 o drefi a dinasoedd yn Llydaw) yn ddieithriad yn unedig â Senedd Llydaw i amddiffyn eu hawliau gan eu bod yn cynnwys aelodau tebyg gyda llawer o fuddiannau yn gyffredin.
Hanes golygu
- O'r 8g gwelir y Senedd yn "ddiffinio" yn ymddangos ar gyfer pob un o'r cynulliadau gwizion Dugaeth Llydaw (barwniaid, esgobion, ac abadau) dod o hyd i gymryd allanfeydd. Cynullwyd y "Parlament meur" neu'r "Grand Parlament" gan holl uchelwyr y ddugiaeth, i gael penderfyniad ar faterion cyfreithlon sydd am y moesau.
- 1382: creu yn deddf lle arddelwyd yr enwau "Arlywydd Llydaw" sy'n "Llywydd y Senedd" yn ôl y ffynonellau.
- 1398: yn ogystal â’r cyngor cyffredinol, crëir grŵp o gynghorwyr sy’n arbenigo ar Hawlia.
- 1408: y “Senedd Gyffredinol” (Parlement général) – y cynulliad â’r nifer uchaf o aelodau – fe’i henwyd yn “YstadauLlydaw”; ac felly'n wahanol i'r "Senedd arferol".
- 1477: Ffransis II, Dug Llydaw yn ceisio amddiffyn hawliau Senedd Llydaw “Dyddiau Mawr mai fi yw eich llw Senedd Llydaw” ger Brenin Ffrainc.
- 1485: Dug Francis II yn sefydlu parlement sofran yn Gwened, yn eistedd gyntaf yn yr hydref - yr un flwyddyn ag y daeth Harri Tudur yn Frenin Lloegr a pharhau proses ingegreiddio Cymru fewn i Loegr.
- 1532: Y Senedd yn cael ei ganslo gan dribiwnlys arbennig o Siarl VIII, Brenin Ffrainc, ac ar ôl hynny, mae pob apêl yn cael ei farnu gan Senedd Paris, gan gyfrannu at oedi wrth adfer llys sofran yn y dalaith. Yr un ddegawd â basiwyd Deddfau Uno Cymru â Lloegr (deddfau ymgorffi mewn gwirionedd).
- Mawrth 1553: Ailsefydlu Senedd Llydaw, yn eistedd bob yn ail yn Roazhon (Awst i Hydref) a Naoned (Chwefror i Ebrill). Sylwer bod Naoned wedi bod yn brifddinas ar Lydaw er e i bod heddiw wedi ei thorri oddi ar y wlad yn dilyn dyfarniad gan Petan a'r Natsiaid yn 1941 ac a barhawyd gan Lywodraeth Ffrainc yn yr 1950au ac yna wrth sefydlu Cyngor Rhanbarthol Llydaw yn yr 1980au.
- 2 Awst 1554: Cyfarfod cyntaf yn Roazhon, ac yna'r ail yn Nantes ar 4 Chwefror 1555
- Mehefin 1557: Cyfarfod ddwywaith y flwyddyn, ond dim ond yn Naoned. Rhennir y cyfarfodydd rhwng y Siambr Fawr a’r Siambr Ymchwilio. Mae chwe deg barnwr yn cymryd rhan.
- 1561: Cyfarfod yn Roazho yn unig, yng nghwfaint y Cordeliers.
- Rhagfyr 1575: Creu'r ystafell droseddol, y Tournelle
- Medi 1580: Creu’r Siambr Ddiddymu, lle gwrandawyd apeliadau yn erbyn dedfrydau’r Senedd ei hun.
- 1591: Dechrau cyfarfodydd estynedig, ond heb unrhyw gynnydd mewn taliadau.
- 20 Mawrth 1598: Dug Philippe-Emmanuel o Lorraine yn rhoi amnest i farnwyr y Senedd a sefydlodd lys yn Nantes ym 1589.
- 1599-1600: Gwahardd cyfarfod ynadon ym mis Awst
- 1578: Caniateir i Roazhon godi trethi ar gyfer adeiladu adeilad Senedd newydd - yn arbennig treth ar jariau seidr.
- Gorffennaf 1600: Cynhelir y cyfarfodydd ddwywaith y flwyddyn eto, Chwefror i Orffennaf ac Awst i Ionawr.
- 15 Medi 1618: Gosod carreg gyntaf ar gyfer yr adeilad newydd
- 1631: Gwrthdaro â Cardinal Richelieu ar ôl adfer ffioedd angori.
- 16 Ionawr 1655: Agorwyd yr adeilad newydd yn swyddogol gan yr hynaf o lywyddion y Senedd
- 22 Ionawr 1668: Creu Siambr Uchaf uchelwyr Llydaw
- 18 Medi 1675: Louis XIV yn trosglwyddo'r Senedd i Gwened i gosbi Roazhon am gymryd rhan yn y Gwrthryfel Treth Stamp
- 1 Chwefror 1690: Cyfarfod cyntaf ar ôl i'r Senedd ddychwelyd i Roazhon
- Chwefror 1704: Creu Siambr Apêl ar gyfer materion yn ymwneud â dŵr a choedwigoedd.
- Mawrth 1724: Un cyfarfod blynyddol o fis Tachwedd i fis Awst. Creu siambr i'w gosod yn ystod gwyliau'r haf. Crëwyd ail Siambr Ymchwilio, yn ogystal ag ail Siambr Ddiddymu.
- 15 Gorffennaf 1769: Adfer y Senedd ar ôl ataliad tair blynedd gan y llywodraethwr milwrol, Emmanuel Armand de Vignerot.
- Medi 1771: Caewyd y Senedd gan Louis XV ar gyngor René Nicolas de Maupeou
- Rhagfyr 1774: adalw'r Senedd ar esgyniad Louis XVI
- 1788: Gwrthwynebiad cryf gan Senedd Llydaw i'r golygiadau i sefydlu ardaloedd gweinyddol mawr newydd Ffrainc. Mae'n gwrthod enwi unrhyw gynrychiolwyr i'r États Généraux.
- 1789: cyfarfod diwethaf.
- 3 Chwefror 1790: Daeth bodolaeth gyfreithiol i ben, er na chadarnhawyd cau'r Cynulliad Cenedlaethol erioed gan y Senedd ei hun, a gyfarfu ar yr un diwrnod i ddatgan bod y penderfyniad “yn ddi-rym am byth” (Thesis Toublanc).
- 1804: Y Senedd-dŷ yn dod yn gartref i Lys Apêl Roazhon
- 4-5 Chwefror 1994: Dinistriwyd yr adeilad gan dân yn ystod streic pysgotwyr.
- 1999: Ar ôl pum mlynedd o waith adfer, dechreuodd yr adeilad fod yn gartref i'r Llys Apêl unwaith eto
Cymhwysedd Barnwrol golygu
-fr.svg)
Prif gyfrifoldebau Senedd Llydaw oedd prosesu apeliadau yn erbyn dyfarniadau mewn materion sifil yn hytrach na materion troseddol. Roedd yn rhaid iddo gyfarwyddo a barnu ar draws meysydd cyfreitha eang, a chwestiynu popeth a allai fod wedi dianc o sylw, am wahanol resymau, o awdurdodaethau isaf y dalaith.
Prif gyfrifoldebau golygu
- Materion yn ymwneud â "breintiau, uchelfreintiau a goruchafiaethau" barwniaid Llydaw
- Materion yn ymwneud â'r esgobion a phenodau eu heglwysi cadeiriol
- Materion yn ymwneud â swyddogion brenhinol a'r clerigwyr
- Materion yn codi o fewn y Senedd ei hun
- Camdriniaeth neu ladrad gan glercod, tywyswyr ac erlynwyr
- Breintiau dinasoedd, trefi, cymunedau a phlwyfi
- Rheoliadau ar gyfer ffeiriau a marchnadoedd
- Cwestiynau polisi cyffredinol
- Diddordeb breintiedig
- Anghydfodau barnwyr yn ymwneud â'u llwythi gwaith
- Gwrthdaro awdurdodaeth
- Anghydfodau trethiant
- Cwestiynau ynghylch dewis man barn lle gall y materion gwmpasu llawer o awdurdodaethau.
- Cwestiynau ynghylch gwarcheidiaeth plant neu'r gwallgof
Apeliadau golygu
- Apeliadau o ganlyniad i "farnwr anghymwys"
- Apeliadau awdurdodaethau brenhinol (y tu allan i dribiwnlysoedd) yn ymwneud â pherchnogaeth tir
- Apeliadau o ganlyniad i "wadu cyfiawnder" a "diswyddo"
- Apeliadau yn erbyn dedfrydau a basiwyd gan Brofost Prifysgol Nantes
- Apeliadau o ganlyniad i awdurdodaeth y cabidwl
- Apeliadau o ganlyniad i gamdriniaeth
- Apeliadau o ganlyniad i atafaeliad cyfreithiol neu ganiatâd i atafaelu
- Apeliadau yn erbyn prydlesi ac arwerthiannau adeiladau
- Apeliadau yn erbyn dyfarniadau ynghylch buddiolwyr ewyllysiau
- Apeliadau yn erbyn dedfrydau consylaidd a chyflafareddu
Y Broses sifil golygu
Yn ôl sampl o ddyfarniadau’r Senedd a luniwyd gan Séverine Debordes-Lissillour, roedd oedi ar gyfartaledd rhwng y ddedfryd gychwynnol a’r penderfyniad o ddwy neu dair blynedd ar y dechrau yn ei dyfarniadau (ac eithrio’r rhai mewn ychydig o dreialon a barhaodd am fwy na deng mlynedd). o'r 18g, ond cynyddodd hyn yn gyson nes ei fod yn fwy na phum mlynedd ar ddiwedd y ganrif.[2] O fewn yr un sampl o ddyfarniadau, cadarnhaodd y Senedd y dyfarniad mewn 60% o achosion, ond fe'i rhannwyd mewn 30% o achosion, gyda rhai yn wrthrych "atgofiad gerbron y llys," tra bod y 10% sy'n weddill o ddyfarniadau eu gadael heb eu gorffen fel “gorfod gwneud yn iawn”). Roedd mwy na hanner y gweithdrefnau'n ymwneud â chwestiynau olyniaeth, eiddo a rhwymedigaethau.[3]
Cymhwysedd gweinyddol golygu
Roedd gan Senedd Llydaw lawer o ragorfreintiau gweinyddol, megis gwarcheidiaeth plwyfi a rheolaeth dros blismona. Roedd yr honiadau a’r cwynion a broseswyd ganddo yn caniatáu iddo fod yn weddol wybodus am anawsterau cyffredinol yn cyfiawnhau’r dedfrydau a basiwyd neu’n diystyru’r fframwaith barnwrol llym. Yn yr un modd, gallai fod angen gweithredu gorchmynion brenhinol a golygiadau ar unwaith fwy neu lai.
Roedd yn rhaid i blwyfi ofyn am gytundeb y Senedd pan oeddent am godi arian ar gyfer eu hanghenion eu hunain (atgyweirio, er enghraifft). Gofynnodd deugain o blwyfi am benderfyniadau o'r fath yn ystod un tymor yn y flwyddyn 1693. Roedd yn rhaid i reithor y plwyf gyhoeddi unrhyw farnau.
Un o arloesiadau deddfau 16 Awst ac 24 Awst 1790, yn dilyn diddymu'r Seneddau, oedd gwahanu'r llysoedd barnwrol a gweinyddol.
Y Senedd-dŷ golygu
Lluniwyd cynlluniau gan bensaer dinas Roazhon, German Gaultier a'u hadolygu gan Salomon de Brosse (dylunydd y ffasadau). Penderfynodd Senedd Llydaw leoli’r palas yng nghanol y ddinas, lle bu’n eistedd ers 1655.
Cafodd yr adeilad ei adfer yn dilyn difrod tân difrifol ar 5 Chwefror 1994, digwyddiad yn gysylltiedig â gwrthdystiadau treisgar gan bysgotwyr lleol. Addaswyd yr adeilad i ofynion yr 21g, a llwyddodd y Llys Apêl Roazhon i ailafael yn ei weithgareddau yno o fewn pum mlynedd.
-
Yr Ystafell Aros -
Nenfwd yr Ystafell Aros -
Manylyn o ddarlun yn Llŷs y Brawdlys -
O'r nenfwd yn y Llys Apêl - Buddugoliaeth Cyfiawnder -
Llys y Brawdlysoedd -
Cwrt Mewnol -
Mynedfa i'r Siambr Fawr -
Y Siambr Fawr -
La Loi estatua ('Y Gyfraith). -
La Justice estatua ('Cyfiawnder)). -
La Force estatua ("Grym"). -
L'Éloquence estatua (Huodledd).
.jpg)
LLyfryddiaeth golygu
- Du Rusquec, Emmanuel (2007). Le Parlement de Bretagne (yn Ffrangeg). Rennes: Ouest-France. t. 187. ISBN 978-2-7373-4272-1.
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Nodyn:Harvsp
- ↑ Séverine Debordes-Lissillour, The Royal Sénéchaussées of Brittany, University Press of Rennes, 2006.
- ↑ Séverine Debordes-Lissillour, The Royal Sénéchaussées of Brittany, University Press of Rennes, 2006.
Dolenni allanol golygu
- Le Parlement de Bretagne depuis ses origines jusqu'à la Révolution erthygl ar hanes Senedd Llydaw hyd at y Chwyldro (Ffrangeg)
- La première session du parlement de Bretagne à Rennes, le 2 août 1554 rhaglen radio sianel BCD (Ffrangeg}
- Rennes. Cinq questions que vous vous posez peut-être sur le Parlement de Bretagne Pum cwestiwn am y Senedd, erthygl gwybodaeth gyffredinnol (Ffrangeg)
.svg){kind=small}