Amser Mawrth

Amser Mawrth
Math	safon amser
Lleoliad	Mawrth

Mae'r term amser Mawrth yn cyfeirio at amser ar y blaned Mawrth yn ogystal â'r drefn o gadw amser ar Fawrth a ddyfeiswyd gan NASA a'r Sefydliad Goddard ar gyfer Astudiaethau'r Gofod.

Y diwrnod Mawrthaidd (y sol) a chloc 24 awr Mawrth

Mae gan ddiwrnod heulol Mawrthaidd gyfnod cymedrig o 24 awr 39 munud 35.244 eiliad, ac fel arfer cyfeirir ato fel "sol" (o'r gair Lladin sol "haul") er mwyn ei wahaniaethu oddi wrth ddiwrnodau heulol y Ddaear sy'n rhyw 3% yn fyrrach. Mae hyd y diwrnod serol Mawrthaidd, fel yr amcangyfrifir yng nghyswllt sêr sefydlog, yn 24 awr 37 munud 22.663 eiliad, o gymharu â diwrnod serol o 23 awr 56 munud a 04.0905 eiliad ar y Ddaear.

NASA GISS Mars24, cloc 24 awr Mawrth NASA

Yn dilyn yr ymarfer a fabwysiadwyd yn wreiddiol ym 1976 gan deithiau'r Viking Lander, amcangyfrir amrywiadau beunyddiol amser heulol Mawrth trwy ddefnyddio cloc 24 awr, sy'n rhannu'r sol yn 24 rhan, gan ddefnyddio'r israniadau trigeiniol traddodiadol o 60 munud a 60 eiliad. Mae munud (neu 60 eiliad) Mawrthaidd felly yn cyfateb i ryw 61.6 o eiliadau'r Ddaear.

Tymhorau Mawrth

Fel arfer y mae tymhorau heulol Mawrth yn cael eu mesuro mewn termau o hydred Mawrth-ganolig L_s yng nghyswllt cyhydnos y gwanwyn Mawrthaidd, gyda L_s = 0°, 90°, 180°, a 270° yn nodi cyhydnos y gwanwyn, heuldro'r haf, cyhydnos yr hydref a heuldro'r gaeaf (hemisffer y gogledd) yn y drefn honno.

L_s	Sol	Tymor (hemisffer y gogledd)
0°	0	Cyhydnos y gwanwyn
90°	193	Heuldro'r haf
180°	371	Cyhydnos yr hydref
270°	514	Heuldro'r gaeaf

Y flwyddyn Fawrthaidd

Mae hyd y flwyddyn drofanol Fawrthaidd yn 686.9726 diwrnod neu 668.5921 sol, tra mae blwyddyn serol Mawrth yn 668.5991 sol. Mae'r amser rhwng dau berihelion yn 668.6146 sol. Mae'r gwahaniaethau hyn yn ganlyniad o echreiddiad cylchdroadol a gogwydd y blaned.

Amser Cymedrig Airy (AMT) ac Amser Cydraddol Mawrth (MTC)

Yng nghanol y 18g disodlwyd yr hen arfer o fesuro a diffinio amser yn lleol gan y defnydd o ranbarthau neu gylchfaoedd amser er mwyn hwyluso safoni amserlenni rheilffyrdd ac, i raddau llai, cofnodi arsylwadau gwyddonol. Arweiniodd y broses hon i gynhadledd ryngwladol ym 1884 lle cafodd trefn fyd-eang o ranbarthau amser ei sefydlu gan leoli'r prif feridian ar hydred Greenwich. Mae pob rhanbarth yn 15° ei lled, gyda rhai amrywiadau am resymau gwleidyddol a daearegol. O fewn pob rhanbarth cyfeiriwyd pob cloc i'r un awr.

Diffinnir prif feridian Mawrth gan leoliad y crater Airy-0, a enwyd ar ôl y seryddwr Prydeinig George Biddel Airy, pensaer telesgop Greenwich lle lleolir prif feridian y Ddaear. Cyfeiriwyd at y drefn amseru ar gyfer Mawrth a gafodd ei ddyfeisio gan NASA fel Amser Cymedrig Airy (Saesneg: Airy Mean Time neu AMT) fel analog i Amser Cymedrig Greenwich (GMT) ond erbyn hyn cyfeirir ato fel Amser Cydraddol Mawrth (Saesneg: Coordinated Mars Time neu MTC) fel analog i Amser Cydraddol Cyffredinol (UTC).

Ceir hefyd rhanbarthau amser 15° eu lled, a chyfeirir atynt gydag ôl-ddodiad yn nodi'r gwahaniaeth mewn oriau rhwng pob rhanbarth a MTC; er enghraifft lleolir Olympus Mons yn y rhanbarth amser MTC-9, sef naw awr tu ôl i MTC.

Dyddiad Sol Mawrth (MSD)

Mae'r Dyddiad Sol Mawrth (Saesneg: Mars Sol Date neu MSD) yn cael ei ddiffinio gan AM2000. Mae hynny'n cynrychioli cyfrif dilyniannol o ddiwrnodau heulol Mawrth ers 12:00 GMT ar 29 Rhagfyr 1873 (Dyddiad Iŵl 2405522.0),. Roedd yr epoc hwn cyn gwrthsafiad perihelaidd mawr 1877 a bron pob arsylwad manwl o'r blaned. Mae'n cyfateb i L_s ar Fawrth o 277°, tua'r un hydred heulol planed-ganolig ag oedd gan y Ddaear ar yr un diwrnod. Roedd MSD 44796.0 yn cyd-ddigwydd â 2000 Ionawr 6.0 a L_s = 277° ar Fawrth. Roedd 44795 sol hefyd bron yn cyfateb i 126 o flynyddoedd Iŵl a 67 o flynyddoedd trofannol Mawrth. Cynhwysir MSD yn y rhaglen Java Mars24 o NASA.

Calendr Mawrth

Misoedd

Mae calendr Cronfa Ddata Hinsawdd Mawrth (a noddir gan y Brifysgol Agored ac ESA) yn rhannu blwyddyn drofannol Mawrth yn 12 rhan. Mae'r "misoedd" hyn yn cael eu diffinio gan newid o 30° o hydred heulol/Mawrth-ganolig (L_s). Fel canlyniad o echreiddiad cylchdroadol Mawrth y mae hyd y misoedd hyn yn amrywio o 46 i 67 sol.

Mis	L_s	Sol cyntaf	Hyd mewn sols	Penodoldebau
1	0°	0	61.2	Cyhydnos y gwanwyn (hemisffer y gogledd) ar L_s = 0°
2	30°	61.2	65.4
3	60°	126.6	66.7	Affelion ar L_s = 71°
4	90°	193.3	64,5	Heuldro'r gaeaf (hemisffer y gogledd) ar L_s = 90°
5	120°	257.8	59.7
6	150°	317.5	54.4
7	180°	371.9	49.7	Cyhydnos yr hydref (hemisffer y gogledd) ar L_s = 180° Dechrau tymor y stormydd llwch
8	210°	421.6	46.9	Tymor y stormydd llwch
9	240°	468.5	46.1	Perihelion ar L_s = 251° Tymor y stormydd llwch
10	270°	514.6	47.4	Heuldro'r haf (hemisffer y gogledd) ar L_s = 270° Tymor y stormydd llwch
11	300°	562.0	50.9	Tymor y stormydd llwch
12	330°	612.9	55.7	Diwedd tymor y stormydd llwch

Cyfrif blynyddoedd Mawrth

Mae'r Gronfa Ddata Hinsawdd Mawrth yn cyfrif blynyddoedd Mawrth yn ôl y calendr a gynigiodd R. Todd Clancy (Journal of Geophys. Res 105, p 9553, 2000): gyda Blwyddyn 1 Mawrth yn dechrau ar 11 Ebrill 1955 (pan fu L_s = 0°, sef cyhydnos y gwanwyn yn hemisffer y gogledd, Dydd Calan Mawrth.)

Blwyddyn	Dydd Calan	Blwyddyn	Dydd Calan	Blwyddyn	Dydd Calan
1	11 Ebrill 1955	11	1 Chwefror 1974	21	22 Tachwedd 1992
2	27 Chwefror 1957	12	20 Rhagfyr 1975	22	10 Hydref 1994
3	15 Ionawr 1959	13	6 Tachwedd 1977	23	27 Awst 1996
4	2 Rhagfyr 1960	14	24 Medi 1979	24	2 Gorffennaf 1998
5	20 Hydref 1962	15	11 Awst 1981	25	1 Mehefin 2000
6	6 Medi 1964	16	29 Mehefin 1983	26	9 Ebrill 2002
7	25 Mehefin 1966	17	6 Mai 1985	27	6 Mawrth 2004
8	11 Gorffennaf 1968	18	3 Ebrill 1987	28	2 Ionawr 2006
9	29 Ebrill 1970	19	8 Chwefror 1989	29	10 Rhagfyr 2007
10	16 Mawrth 1972	20	6 Ionawr 1991	30	7 Hydref 2009

Yn ôl calendr y Dyddiad Sol Mawrth (MSD) ar y llaw arall, sy'n cael ei ddefnyddio gan NASA, cyfrifir blynyddoedd Mawrth ers 12:00 GMT ar 29 Rhagfyr 1873, felly mae Blwyddyn 1 calendr R. Todd Clancy (y tabl uchod) yn gyffelyb i Flwyddyn 43 y calendr MSD:

Blwyddyn	Dydd Calan	Blwyddyn	Dydd Calan	Blwyddyn	Dydd Calan
43	11 Ebrill 1955	53	1 Chwefror 1974	63	22 Tachwedd 1992
44	27 Chwefror 1957	54	20 Rhagfyr 1975	64	10 Hydref 1994
45	15 Ionawr 1959	55	6 Tachwedd 1977	65	27 Awst 1996
46	2 Rhagfyr 1960	56	24 Medi 1979	66	2 Gorffennaf 1998
47	20 Hydref 1962	57	11 Awst 1981	67	1 Mehefin 2000
48	6 Medi 1964	58	29 Mehefin 1983	68	9 Ebrill 2002
49	25 Mehefin 1966	59	6 Mai 1985	69	6 Mawrth 2004
50	11 Gorffennaf 1968	60	3 Ebrill 1987	70	2 Ionawr 2006
51	29 Ebrill 1970	61	8 Chwefror 1989	71	10 Rhagfyr 2007
52	16 Mawrth 1972	62	6 Ionawr 1991	72	7 Hydref 2009

Dolenni allanol

(Saesneg) Technical Notes on Mars Solar Time as Adopted by the Mars24 Sunclock
(Saesneg) NASA GISS Mars24 Sunclock
(Saesneg) NASA GISS: Telling Time on Mars Archifwyd 2010-02-27 yn y Peiriant Wayback
(Saesneg) Martian Seasons and Solar Longitude
(Saesneg) Cronfa Ddata Hinsawdd Mawrth
(Saesneg) Earth Date to Martian Solar Longitude Conversion