Aoraki neu Mynydd Cook (Saesneg:Mount Cook) yw'r mynydd uchaf yn Seland Newydd.[1] Mae Aoraki yn gopa yn Yr Alpau Deheuol, cadwyn o fynyddoedd sy'n rhedeg i lawr yr arfordir gorllewinol Ynys y De, Seland Newydd. Yn gyrchnod poblogaidd gan dwristiaid, mae'r mynydd hefyd yn sialens i ddringwyr. Mae Rhewlif Tasman a Rhewlif Hooker yn llifo i lawr y mynydd.

Aoraki
Mathmynydd, parent peak, bryn Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlJames Cook Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Ardal warchodolParc Cenedlaethol Aoraki Edit this on Wikidata
SirCanterbury Region, Mackenzie District Edit this on Wikidata
GwladBaner Seland Newydd Seland Newydd
Uwch y môr3,724 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau43.595°S 170.1419°E Edit this on Wikidata
Manylion
Amlygrwydd3,724 metr Edit this on Wikidata
Rhiant gopaMount Erebus Edit this on Wikidata
Cadwyn fynyddSouthern Alps / Kā Tiritiri o te Moana Edit this on Wikidata
Map

Lleoliad

golygu

Mae'r mynydd yn Parc Cenedlaethol Aoraki. Sefydlwyd y parc yn 1953, a gyda Parc Cenedlaethol Westland mae'n un o'r Safleoedd Treftadaeth y Byd. Mae'r parc yn cynnwys mwy na 140 o gopaon dros 2000 m (6500 tr) a 72 rhewlif, yn gorchuddio 40% o'r 700 km² (173,000 aceri) y parc.

Mae Pentref Mount Cook (neu'r Hermitage) yn canolfan twristiaeth a gwersyll ar gyfer dringo'r mynydd. Mae'r pentref 4 km o ben Rhewlif Tasman, 12 km i'r dde o gopa Aoraki.

Mae Aoraki yn arwyddocáu "Rhwyllwr y Cwmwlau" yn y tafodiaith Kāi Tahu o'r iaith Maorieg. Yn hanesyddol, mae'r enw Māori wedi cael eu sillafu yn y ffurf: Aorangi. Mae'r enw Saesneg yn anrhyddedi Capten James Cook, a oedd y tirfesurydd cyntaf yn Seland Newydd a hwyliodd rownd Seland Newydd yn 1770.

Ceisiadau ar y gopa

golygu

Y cais gyntaf gan Ewropewyr i dringo'r gopa oedd gan yr Wyddel, y Parch. W. H. Green a ddwy arweinyddion mynydd o'r Swistir ar yr 2 Mawrth 1882, ond roeddynt yn 50 m yn fyr o'r gopa cywir. Ar 25 Rhagfyr 1894 dringodd y Seland Newyddwyr Tom Fyfe, James (Jack) Clarke a George Graham y gopa trwy taith y Dyffryn Hooker.

Mae'n dal yn sialens o esgyniad, gyda llawer o stormau, eira serth iawn, a dringo iâ i cyrraedd y gopa. Mae'r mynydd yn gopa driplig, gyda'r copa'r gogledd yn uchaf a'r gopau canolog a deheuol yn ychydig is.

 
Aoraki/Mount Cook o LandSat

Roedd Aoraki/Mount Cook yn 10 m (33 tr) uchaf tan i ddarn mawr o carreg ac iâ syrthio oddi wrth gopa'r gogledd ar 14 Rhagfyr 1991.

Yr Alpau Deheuol

golygu

Mae'r Alpau Deheuol wedi cael eu greu ar yr Ynys y De trwy codiad tectoneg a pwysau trwy'r platiau tectoneg y Cefnfor Tawel ac Awstralia-India yn gwrthdaro ar arfordir gorllewinol yr ynys. Mae'r codiad yn achosi Aoraki/Mt Cook codi 10 mm (ychydig llai na hanner modfedd) bob blwyddyn ar gyfartaledd. Er hynny, mae lluoedd erydol hefyd yn siapio'r mynyddoedd. Mae'r tywydd llym o achos y mynydd codi i mewn Gwynt Masnach y Roaring Forties sy'n chwthu rownd y byd tua'r lledred 45° de, i'r dde o Affrica ac Awstralia, felly yr Alpau Deheuol yw'r rhwystr cyntaf mae'r gwyntoedd yn taro ar ôl iddynt gadael De America, fel maent y chwthu i'r dwyrain dros y Cefnfor Deheuol.

Coedwigau a rhewlifau

golygu
 
Golygfa twrsitol o Aoraki/Mount Cook o'r Gwesty'r Hermitage, Pentref Aoraki/Mt Cook

Mae'r cyfanswm glaw flynyddol yn ardal yr iseltir ger y mynydd tua 7.6 m (300 modfeddi). Mae'r cyfanswm mawr hon yn creu coedwigau glaw tymherol yn yr iseltirau arfordirol, a ffynhonnell dibynadwy o eira yn y mynyddoedd i cadw'r rhewlifau yn llifo. Mae'r rhewlifau yn cynnwys y Rhewlifau Tasman a Murchison i'r ddwyrain, a'r rhewlifau lleiaf Hooker a Mueller i'r dde.

Cyfeiriadau

golygu
  1.  Aoraki/Mount Cook National Park. Department of Conservation. Adalwyd ar 10 Mai 2012.