Wicipedia

Sgandinafiaeth: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.1
dechrau prawfddarllen
Llinell 1:
[[File:Skandinavism.jpg|thumb|300px|Poster o'r 19g o filwyr y gwledydd Sgandinafaidd (ch-dde) Norwy, Denmarc a Sweden yn gafael dwylo mewn brawdgarwch ac undod (noder nad oedd Norwy yn annibynnol ar y pryd ac yn rhan o Sweden]]
[[Delwedd:Studenter Skandinavismus 1845.jpg|bawd|300px|Cyfarfod myfyrwyr Sgandinafiaethwyra blaid sgandinafiaeth, [[Copenhagen]], 1845]]
[[File:Nordiska studentmötet 1856.jpg|thumb|300px|Cyfarfod yn 1856 o fyfyrwyr Sgandinafaidd yn [[Uppsala]], [[Sweden]], gyda gorymdaith wrth ymyl Svandammen]]
[[File:Skandinavism logo.jpg|thumb|300px|Logo Sgandinafiaeth: [[meillion]] tair deilen yn cynrychioli undeb Denmarc, Sweden a Norwy]]
Mae '''Sgandinafiaeth''', a elwir hefyd '''Sgandinafyddiaethsgandinafyddiaeth'''{{Angen ffynhonnell}}, '''Llychlyniaeth''',{{Angen ffynhonnell}} yn ideoleg sy'n cefnogi gwahanol raddau o gydweithrediad ymhlith y gwledydd ([[SaesnegSgandinafia|Sgandinafaidd]]:. Yn Saesneg, defnyddir termau megis '''Scandinavianism'scandanivism, scandinavianism''<ref name="brit">{{Cite web |url=https://www.britannica.com/event/Pan-Scandinavianism |title=Pan-Scandinavianism |website=[[Encyclopedia Britannica]] |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180207063632/https://www.britannica.com/event/Pan-Scandinavianism |archive-date=2018-02-07 }}</ref>; neu '''pan-Sgandinafiaeth'scandanavianism''<ref name="EB">[http://www.britannica.com/eb/article-9058208/Pan-Scandinavianism "Pan-Scandinavianism"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929222338/http://www.britannica.com/eb/article-9058208/Pan-Scandinavianism |date=2007-09-29 }}. (2007). In ''Encyclopædia Britannica''. Retrieved April 29, 2007, from Encyclopædia Britannica Online.</ref>) yn ideoleg sy'n cefnogi gwahanol raddau o gydweithrediad ymhlith y gwledydd [[Sgandinafia|Sgandinafaidd]]. Mae Sgandinafiaethsgandinafiaeth yn cynnwys y mudiad llenyddol, ieithyddol a diwylliannol sy'n canolbwyntio ar hyrwyddo gorffennol Sgandinafaidd a rennir, treftadaeth ddiwylliannol, a rennir, [[Mytholeg Llychlyn|mytholeg Llychlynnaid]] sy'n gyffredin ai'r tair gwlad, yn ogystal â [[Ieithoedd Germanaidd Gogleddol|chontinwwm iaith neu dafodiaith]] gyffredin (o iaith hynafiad cyffredin yr [[Hen Norseg]]),. ac aArweiniodd arweinioddsgandinafiaeth at y ffurfio cyfnodolion a chymdeithasau ar y cyd i gefnogi llenyddiaeth ac ieithoedd Sgandinafaidd.<ref>[http://www.oresundstid.dk/dansk/engelsk/oresundstid/1800/side03-02.htm The Literary Scandinavism] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070623141434/http://www.oresundstid.dk/dansk/engelsk/oresundstid/1800/side03-02.htm |date=2007-06-23 }}. Øresundstid, 2003. Retrieved 6 May 2007. </ref> Mae [[Nordiaeth]] yn ehangu'r cwmpas i gynnwys [[Gwlad yr Iâ]] a'r [[Ffindir]].<ref>{{Cite web|last=|title=Nordism|url=https://nordics.info/show/artikel/nordism/|url-status=live|access-date=2021-08-31|website=nordics.info|language=en}}</ref>
 
==Hanes==
Llinell 11:
 
Tarddodd Pan-Sgandinafiaeth fel mudiad modern yn y 19eg ganrif.<ref name="brit" /> Roedd y mudiad Pan-Sgandinafaidd yn cyfateb i symudiadau uno'r [[Uno'r Almaen]] a'r [[Uno'r Eidal]].<ref name="Tunander">[[Ola Tunander]] (1999). [https://web.archive.org/web/20050312142345/http://odin.dep.no/odin/engelsk/norway/foreign/032005-990418/dok-bn.html "Nordic cooperation"], UDA085ENG. In ''Nytt fra Norge, ODIN – Information from the government and the ministries'', Ministry of Foreign Affairs, Norway. See also Tunander, Ola (1999). "Norway, Sweden and Nordic cooperation". In ''The European North – Hard, soft and civic security''. Eds. Lassi Heininen and Gunnar Lassinantti. The Olof Palme International Center/Arctic Centre, University of Lapland, 1999. pp. 39–48. {{ISBN|951-634-690-1}}.
</ref> Yn wahanol i'r cymheiriaid o'r Almaen a'r Eidal, ni fu'r prosiect adeiladu gwladwriaeth Sgandinafaidd yn llwyddiannus ac ni chaiff ei ddilyn mwyach. <ref name="EB" /><ref name="Tunander" /> Roedd ar ei anterth yng nghanol y 19eg ganrif ac yn cefnogi'r syniad o undod Sgandinafaidd.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=jRQ9AAAAIAAJ&q=scandinavianism&pg=PA220 |title=The New Cambridge Modern History: Volume 10 |author=J. P. T Bury |date=3 January 1960 |isbn=9780521045483 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180414012502/https://books.google.ie/books?id=jRQ9AAAAIAAJ&pg=PA220&dq=pan+scandinavianism&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjCqIi9_bfaAhULXMAKHXykBHsQ6AEIOjAD#v=onepage&q=scandinavianism&f=false |archive-date=2018-04-14 }}</ref><ref name="brit" />
 
Cychwynnwyd y mudiad gan fyfyrwyr prifysgol o Ddenmarc a Sweden yn yr 1840au, gyda chanolfan yn Scania.<ref name="oresund" /> Yn y dechrau, roedd y sefydliadau gwleidyddol yn y ddwy wlad, gan gynnwys y frenhines absoliwt Christian VIII a Charles XIV gyda'i "lywodraeth un dyn", yn amheus o'r mudiad.<ref name="oresund">[http://www.oresundstid.dk/dansk/engelsk/oresundstid/1800/side03-03-tekst.htm The Students] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070813020411/http://www.oresundstid.dk/dansk/engelsk/oresundstid/1800/side03-03-tekst.htm |date=2007-08-13 }}. Øresundstid, 2003. Retrieved 6 May 2007. </ref> Roedd y mudiad yn rym sylweddol rhwng 1846 a 1864, ond gostyngodd y mudiad yn y pen draw a dim ond cefnogaeth gref ymhlith y boblogaeth Sweden sy'n siarad Sweden yn y Ffindir.<ref name=brit/><ref>{{Cite web |url=https://www.britannica.com/biography/Charles-XV |title=Charles XV |publisher=[[Encyclopedia Britannica]] |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012050600/https://www.britannica.com/biography/Charles-XV |archive-date=2017-10-12 }}</ref>
Daeth cwymp Pan-Sgandinafiaeth ym 1864 pan ddechreuodd Ail Ryfel Schleswig-Holstein. Methodd y Brenin Siarl XV a oedd yn Frenin Sweden-Norwy o 1859 hyd ei farwolaeth ym 1872, er gwaethaf hyrwyddo Pan-Sgandinivianiaeth, helpu Denmarc yn y rhyfel.<ref>{{Cite web |title=About Pan-Scandinavianism. Reference Points in the 19th Century (1815-1864) |url=https://www.academia.edu/10741968 |publisher=[[academia.edu]] |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160317102722/http://www.academia.edu/10741968/About_Pan-Scandinavianism._Reference_Points_in_the_19th_Century_1815-1864_ |archive-date=2016-03-17 }}</ref>
 
Daeth yr awdur [[Hans Christian Andersen]] yni ymlynwr ogefnogi Sgandinafiaeth ar ôl ymweliad â Sweden ym 1837, ac ymrwymodd i ysgrifennu cerdd a fyddai’n cyfleu perthnasedd Sweden, Daniaid a Norwyaid.<ref name="Scandinavian">{{cite web|work=Hans Christian Andersen and Music|url=http://www.kb.dk/elib/noder/hcamusik/skandinav/index_en.htm|title=I am a Scandinavian|access-date=2007-01-12|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090113082313/http://www.kb.dk/elib/noder/hcamusik/skandinav/index_en.htm|archive-date=2009-01-13}}</ref> Ym mis Gorffennaf 1839, yn ystod ymweliad ag Ynys [[Fyn]] yn Nenmarc, ysgrifennodd Andersen destun ei gerdd, ''Jeg er en Skandinav'' ("Sgandinafia ydw i").<ref name="Scandinavian"/> Cyfansoddodd Andersen y gerdd i ddal "harddwch yr ysbryd Nordig, y ffordd y mae'r tair chwaer wlad wedi tyfu gyda'i gilydd yn raddol", fel rhan o anthem genedlaethol Sgandinafaidd.<ref name="Scandinavian"/> Gosododd y cyfansoddwr Otto Lindblad y gerdd i gerddoriaeth, a chyhoeddwyd y cyfansoddiad ym mis Ionawr 1840. Cyrhaeddodd ei boblogrwydd uchafbwynt ym 1845, ac anaml y canwyd ef ar ôl hynny.<ref name="Scandinavian"/>
 
==Tolc i'r Freuddwyd==
Yn y dechrau, cefnogwyd y mudiad gan bapurau newydd fel 'Fædrelandet' ac '[[Aftonbladet]]', a oedd yn ei ystyried yn ffordd i greu cydbwysedd mewn perthynas â'r grymoedd ceidwadol. Yn enwedig yn y [[Rhyfel Tair Blynedd]] rhwng Denmarc a [[Prwsia]] ym 1848, lle cynigiodd Sweden-Norwy gefnogaeth ar ffurf llu alldeithiol, er na ddaeth,chymerodd y llu ran yn y brwydro serchyn hynny,y i'rpen frwydrdraw.
 
Dioddefodd y mudiad golled ddifrifol, na orchfygodd yn llwyr pan ddechreuodd [[Ail Ryfel Schleswig]], ac ymataliodd Sweden-Norwy, er gwaethaf nifer o ddatganiadau cadarnhaol am anfon milwyr, rhag cymryd rhan yn y rhyfel ar ochr Denmarc. Ceisiodd Siarl XV roi pwysau ar ei lywodraeth i gefnogi Denmarc yn filwrol, ond ni fyddai hyn mewn perygl o wrthdaro â Phrwsia, a ddaeth i'r amlwg fel ffactor pŵer yr Almaen sydd i ddod yn Ewrop. Dioddefodd y Sgandinafiaid orchfygiad pellach pan dorrodd Norwy ym 1905 allan o'r undeb personél â Sweden, a leihaodd y siawns o gael cymanwlad rhwng y gwledydd Sgandinafaidd.
 
==Cydweithrediad amddiffyn Nordig ar ôl yr Ail Ryfel Byd==
Roedd y tensiwn milwrol sydd ar ddod rhwng yr Unol Daleithiau a'r Undeb Sofietaidd ar ôl yr [[Ail Ryfel Byd]] yn rhoi pwysau ar Ddenmarc a Norwy yn benodol i ymrwymo i gynghrair filwrol. Yng ngwanwyn 1948, daeth y gwrthdaro gwleidyddol mawr yn bresennol iawn. Credai'r Prif Weinidog Hans Hedtoft y dylai Denmarc ddewis y rhanbarth Nordig yn lle'r dwyrain neu'r gorllewin, ond yn ystod gwanwyn 1948 codwyd y ffryntiau'n sydyn. Llofnododd Prydain, Ffrainc, Gwlad Belg a'r Iseldiroedd Gytundeb Brwsel ar gydweithrediad milwrol. Mae'rRoedd y coup yn Tsiecoslofacia yn cyd-fynd ag adroddiadau bod cynllun tebyg wedi'i gynllunio yn Nenmarc a Norwy.<ref>Ellemann-Jensen (2005), s.346</ref>
 
Mynnodd Arlywydd yr Unol Daleithiau fod gwledydd Ewropeaidd yn gwrthsefyll pe bydden nhw eisiau help yn ystod goresgyniad. <!-- Aneglur -->Roedd y ddwy wlad Sgandinafaidd arall hefyd o dan ddylanwad y sefyllfa wleidyddol fawr, a phenderfynodd llywodraeth Sweden ym mis Ebrill 1948 ddechrau trafodaethau ar gydweithrediad amddiffyn Nordig. Fodd bynnag, roedd yn rhag-amod i Sweden y dylai'r gwledydd Nordig aros yn niwtral yn y gwrthdaro rhwng y Dwyrain a'r Gorllewin. Cyrhaeddodd y tensiynau rhwng y Dwyrain a'r Gorllewin uchafbwynt ym 1948, a thyfodd pwysigrwydd amddiffynfa. Daeth y llu o wahanol warchodwyr cartref, a sefydlwyd ar ôl y rhyfel, yn rhan o barodrwydd brys cyffredinol Denmarc. Ym mis Medi 1948, cyfarfu’r gweinidogion tramor Nordig yn [[Stockholm]], ac yma cytunwyd ar astudiaeth o’r rhagamodau a’r posibiliadau ar gyfer cytundeb rhwymol ar amddiffyn rhanbarthol. Roedd y cytundeb hwn i gael ei ddwyn o dan ddarpariaethau [[Siarter y Cenhedloedd Unedig]]. Canolbwyntiwyd yn llwyr ar gydweithrediad Nordig, a phan dderbyniodd Norwy a Denmarc ymholiadau gan yr Unol Daleithiau ar ddechrau 1949 i'w hymgorffori yng nghydweithrediad amddiffyn Gogledd yr Iwerydd ([[NATO]]), cyflymwyd y broses. Cynhaliodd gweinidogion tramor y tair gwlad dri chyfarfod ym mis Ionawr 1949, yn [[Karlstad]], [[Copenhagen]] ac [[Oslo]]. Fe greodd broblemau mawr yr oedd Sweden eisiau cydweithrediad [[Niwtraliaeth|niwtral]], annibynnol, tra byddai Norwy yn cael cyfle i fod yn gysylltiedig â phwerau'r Gorllewin. Pan wnaeth yr Unol Daleithiau ym mis Chwefror 1949 yn glir na fyddai Pwerau’r Gorllewin yn darparu cymorth milwrol ar gyfer cydweithrediad Nordig annibynnol, bu’n rhaid i Brif Weinidog Denmarc gyfaddef na ellid gwireddu hyn.<ref>{{Harvnb|Kühle|1994|p=200}}</ref> Yn lle, ym 1951, cymerodd Denmarc y fenter i ffurfio'r [[Cyngor Nordig]], y cadarnhawyd ei statudau gan seneddau [[Gwlad yr Iâ]], [[Norwy]], [[Sweden]] a [[Denmarc]] ym 1952 a'r [[Ffindir]] ym 1956. Ymhlith y prosiectau cydweithredu pwysicaf yn y gan ddechrau oedd y farchnad lafur Nordig gyffredin a'r [[Undeb Pasbort Nordig]] (1955).<ref name=autogeneret2>{{Harvnb|Haue|1981|p=213}}</ref>
 
==Cydweithrediad Economaidd Nordig ar ôl yr Ail Ryfel Byd==
Llinell 56:
* [https://www.youtube.com/watch?v=_BR6w2jV8Y4 'Pan-Scandinavia: Stuff That I Find Interesting'] Fideo ar Youtube
* [http://www.norden.org www.norden.org] Y Cyngor Nordig
 
{{Bathu termau|termau_bathedig=sgandinafiaeth|termau_gwreiddiol=skandinavisme|iaith=Daneg}}
 
==Cyfeiriadau==
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/wiki/Sgandinafiaeth"